تاریخ حوزه علمیّه قم از تأسیس تا سده چهارم: (تحلیلی بر زمینه‌ها و عوامل پیدایش و شکوفایی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

نوشتار حاضر به تحقیقی در بارۀ تاریخ تأسیس حوزۀ علمیّۀ قم نشسته است و در این راستا با استناد به منابع تاریخی، به تحلیل زمینه‌ها و عوامل پیدایش آن پرداخته است. آنگاه وضعیّت این حوزه را از نظر فرهنگی، علمی و آموزشی در دو قرن پس از تشکیل به تصویر می‌کشد. این تحقیق، بنیادی و از نوع توصیفی ـ تحلیلی به شیوۀ کتابخانه‌ای می‌باشد. از این‌رو برای جمع‌آوری اطلاعات از روش یادداشت‌برداری (فیش‌برداری) استفاده می‌شود. پس از طبقه‌بندی اطلاعات گردآوری شده، با استفاده از روش تحلیل محتوا به نتیجه‌گیری و تدوین می‌پردازیم.
یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که حوزۀ علمیّۀ قم به عنوان نهاد تعلیم و تربیت دینی در پایان سدۀ دوم و یا در ابتدای سدۀ سوّم هجری، در عصر حضور امامین رضا و جواد (علیهما السلام) شکل گرفته است. این حوزۀ مقدّس با قدمتی به طول هزار و دویست و اندی سال، دارای پیشینه‌ای طولانی‌تر از پیشینه حوزۀ شریف نجف است.
محدّثان و دانشمندان اشعری در ایجاد زمینۀ تشکیل و در برپایی حوزه در قم نقش اساسی داشته‌اند. آنان پس از سعی در توسعه شهر و وضعیّت اقتصادی آن و به دنبال استقلال سیاسی بخشیدن به شهر قم، با فراخواندن سایر اشعریّان، شیعیان و سادات، و تثبیت دین اسلام و مذهب تشیّع در آن، زمینه‌های اجتماعی و فرهنگی لازم را برای حضور و اجتماع دانشمندان و محدّثان شیعی در این شهر فراهم آوردند. در چنین شرایطی محدّثان و صحابی امامان معصوم (علیهم السلام) که غالباً از خاندان اشعری هم بودند با تشکیل جلسات علمی و دینی، حوزۀ علمیّۀ قم را برپا نمودند. بنابر شواهد تاریخی، می‌توان از محمّد بن عیسى اشعری و پسرش احمد به عنوان اوّلین رؤسای حوزۀ علمیّۀ قم نام برد. حوزۀ قم در زمان شکل‌گیری خود بسیار فعّال و پر رونق بوده است، به‌گونه‌ای که با قاطعیّت می‌توان این مرحله از حیات آن را یکی از شکوفاترین دوران آن دانست

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The History of the Hawzeh of Qom from Establishment to the Fourth Century (An Analysis of the Grounds and the Causes of Development and Flourish)

نویسنده [English]

  • Ali Akbar Zohreh Kashani
Faculty of Hawzeh and University Research Institute
چکیده [English]

The research studies the history of establishment of Hawzeh as an educational
institute. In this way, based on historical resources, the research analyzes the grounds
and causes of its development. Then, its cultural, scientific and educational condition
in two years after its establishment is depicted. This is a basic library research of the
descriptive-analytic type. Thus, after the data collection phase, by taking notes and
categorizing them, conclusions are drawn by the content-analysis method. Based on
the findings of this research, the Hawzeh of Qom has been established at the end of the
second, or at the beginning of the third, century of Hijrat. Ash'ari scholars and
narrators have had the main role in forming the Hawzeh in Qom. After attempting to
develop the town, to improve its economic condition and to gain political
independence, Ash'ari's invited other Ash'ari, shia, and sadat people and affirmed
Islam and the shia school. In this way, they created the social and cultural ground for
gathering shia scholars and narrators in Qom. In such a condition, the narrators and
companions of the Imams, most of whom have been Ash'ari, formed the Hawzeh by
scientific and religious meetings. In this era, the Hawzeh has been very active.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Religious education
  • history of education
  • Hawzeh of Qom
  • history of Qom
  • Ash'ari's