تحلیل محتوای کیفی متون کتب فارسی مقطع ابتدایی در سال تحصیلی 98−99 بر اساس پرداختن به فضایل سه‎گانه اخلاق اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی/ دانشگاه قم

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، علوم تربیتی

چکیده

هدف از پژوهش حاضر «تحلیل محتوای کیفی متون کتاب‎های فارسی مقطع ابتدایی در سال تحصیلی 98−99 بر اساس پرداختن به فضایل سه‎گانه شجاعت، صداقت و خیرخواهی در اخلاق اسلامی است». روش پژوهش در شناخت فضایل سه گانه اخلاق اسلامی، تحلیل مفهومی، و در شناخت محتوای داستان‌های کتب فارسی تحلیل محتوای متن است، پس از انجام این دو مرحله، یافته‎ها در یک مطالعه تطبیقی−تفسیری با هم مقایسه شده‎اند. نتایج کلی حاصل از پژوهش نشان می‎دهد که در تعالیم اسلامی درک فضائل اخلاقی در دو بعد نظری و کاربردی (فعل اخلاقی) مد نظر است، در حالیکه در متون کتاب فارسی مقطع ابتدایی اخلاق کاربردی، مخصوصاً اخلاق اجتماعی وجه غالب‎ است. همچنین در تعالیم اخلاق اسلامی: شجاعت، به دو معنی دلیری و شجاعت اخلاقی به‌کار رفته است، ولی در داستان‎های کتاب‎های فارسی مقطع ابتدایی مفهوم شجاعت در دلیری، جلوه بارزتری نسبت به شجاعت اخلاقی دارد. صداقت در اخلاق اسلامی به معنی تطابق نیت و اعتقاد با عمل و در بالاترین مرحله اخلاص است، در متون کتاب‎های فارسی راستگو بودن و پس از آن درستکار بودن، معنی اصلی صداقت است. در تعالیم اخلاق اسلامی خیرخواهی به معنی طلب خیر برای خود و دیگران است، این مفهوم در متون کتب فارسی در مصادیق متعدد خیر رساندن به دیگران به خوبی ذکر شده است و خیرخواهی نسبت به خود در درجه دوم اهمیت قرار دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Qualitative Content Analysis of the Farsi books in Elementary school at 98-99 on the base of trilogy virtue of Islamic Ethics

نویسندگان [English]

  • Tayyabe Tavassoli 1
  • Zeynab Moshayedi 2
2 Graduate of Qom University, Educational Sciences
چکیده [English]

The aim of the this research is conceptual analysis of the ethic virtues: courage, honesty and benevolence in Islamic ethics and its applications in the content of the Farsi books in Elementary school level at 98-99.

The methods of research are Conceptual Analysis for understanding the meaning of courage, honesty, and benevolence in Islamic ethics, and context analysis for the content of the Farsi books in Elementary level published in 1398-99. Then two data are compaired in a comparative study.

The study has shown that the basis of ethics virtues in Islam are theorticalcal and practical, but the content of Farsi books talk about practical ethics, also in Islamic ethics courage has two minings: braveness and ethic courage, but in the content of the Farsi books means braveness even to the level of loss of life in the defence of religious, people of society and home. Honesty means corespondens of intent, faith and pactice, and in high level means devotion, while in Farsi books means being veracity and honor. Benevolence is demanding for others as good as for one’s self but in Farsi books means demanding good for others in different references.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamics Ethics . Courage . Honesty . benevolence . Farsi books . Elementary school level
*قرآن کریم.
*نهجالبلاغة، ترجمه محمد دشتی.
1. آذرنوش، آذرتاش (1379)، فرهنگ معاصر فارسیعربی، تهران، نشر نی.
2. ارسطو (1364)، اخلاق نیکوماخوس،ترجمه: رضا مشایخی، تهران: انشارات دهخدا.
3. ابن سینا، حسین (1405)، الشفاء، ج7، قم: مکتب آیة الله المرعشی النجفی.
4. ابن‌منظور، الام العلامه (1992)، لسان العرب، بیروت: مؤسسه تاریخ العربی.
5. باقری، خسرو (1385)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: انتشارات مدرسه.
6. باقری، خسرو (1377)، مبانی شیوههای تربیت اخلاقی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
7. بوربا، میکله (1390)، پرورش هوش اخلاقی، ترجمه: فیروزه کاووسی، تهران: انتشارات رشد.
8. تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد( 1366)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، چاپ اول‏، به تصحیح مصطفی درایتى، قم‏: دفتر تبلیغات.
9. جعفر بن محمد الصادقj (1400 ق)، مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقه، بیروت: انتشارات اعلمى.
10. حسنی، محمد (1395)، «بررسی رویکرد تربیت اخلاقی در نظام تربیت رسمی و عمومی دوره ابتدایی»، تربیت اسلامی، سال 11، ش22، ص1−28.
11. حسنی و وجدانی (1396)، «تحلیل محتوای کیفی کتاب‎های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی از منظر تربیت اخلاقی»، تربیت اسلامی، س12، ش25، ص29−54.
12. خزاعی، زهرا (1390)، اخلاق فضیلت، تهران: انتشارات حکمت.
13. دهقانی، شهلا و کیوان بلندهمتان (1396)، «تربیت اخلاقی مبتنی بر ادبیات دبستانی: تحلیل محتوای کتاب‎های درسی دوره ابتدایی»، نظریه و عمل در برنامه درسی، سال 5، ش10، ص5−32.
14. دوانی، جلال‎الدین (1391)، اخلاق جلالی، تصحیح عبدالله مسعودی، تهران: انتشارات اطلاعات.
15. دهخدا،علی‎اکبر (1377)، لغتنامه دهخدا،ج8، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412)، مفردات الفاظ قرآن کریم، بیروت: دارالقلم.
17. زاگزبسکی، لیندا و لوئیس پویمن (1392)، «نظریه فضیلت»، ترجمه: داود قرجالو، مجله کتاب ماه دین، ش196، ص30−44.
18. سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی (1398)، فارسی پایه اول تا ششم، تهران: وزارت آموزش و پرورش.
19. شورای عالی انقلاب فرهنگی (1390)، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش.
20. شورای عالی آموزش و پرورش (1391)، سند برنامه درسی ملی.
21. شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1376)، امالی، ترجمه محمدباقر کمره‎ای، تهران: نشر کتابچی.
22. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج9، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
23. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1364)، ترجمه تفسیر المیزان، ج7 و 38، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
24. طبرسی، رضی الدین ابی نصر (1408)، مکارم الاخلاق، بیروت: دارالحوراء.
25. طوسی، خواجه نصیرالدین (1387)، اخلاق ناصری، مصحح: مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: انتشارات خوارزمی.
26. عابدینی بلترک، میمنت (1399)، «بررسی جایگاه تربیت در کتاب‎های دوره ابتدایی، مطالعه‎ای از نوع تحلیل محتوا»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، ش48، ص171−187.
27. عبدالرحیمیان، شهرزاد و شکوفه دارابی (1397)، «تحلیل محتوای کتاب هدیه‎های آسمان پایه پنجم ابتدایی از منظر توجه به مؤلفه‎های تربیت اخلاقی»، مطالعات تربیتی و اجتماعی قرآن و عترت، سال اول، ش2، ص77−88.
28. عقیلی، سیدرمضان (1400)، «تحلیلی بر وضعیت ارزش‌های اخلاقی در کتب درسی دوره ابتدایی: روش آنتروپی شانون»، فصلنامه علمی تربیت اسلامی، س16، ش35، ص143−164.
29. غزالی، امام محمد (1362)، مکاتیب فارسی غزالی، تصحیح عباس اقبال، انتشارات امیرکبیر.
30. غلام‎پور، میثم؛ عباس قاسمیان، مجیب الرحمن رضایی و امید پورمند (1398)، «تحلیل محتوای کتب هدیه‎های آسمان دوره دوم ابتدایی بر اساس مؤلفه‎های تربیت اخلاقی»، معرفت اخلاقی، ش25، ص83−93.
31. غیاثی کرمانی، محمدرضا (1388)، فضیلت‌های اخلاقی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
32. فایضی، علی و محسن آشتیانی (1375)، مبانی تربیت و اخلاق اسلامی، قم: انتشارات روحانی.
33. فلیک، اووه (1387)، درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
34. فیض کاشانى، محمد (1387)، ترجمه الحقایق، ج1، تهران: مدرسه عالى شهید مطهرى.
35. قائدی، محمدرضا و علیرضا گلشنی (1395)، «روش تحلیل محتوا از کمی‎گرایی تا کیفی‎گرایی»، مجله روشها و مدلهای روانشناختی، ش23 ، ص57−82.
36. کوشی، زهرا؛ نعمت‎الله موسی‎پور، علی محبی و محمد آرمند (1397)، «شناسایی ابعاد و مؤلفه‎های تربیت اخلاقی با رویکرد اجتماعی در دوره ابتدایی و ارائه مدل مفهومی»، مسائل کاربردی در تعلیم و تربیت اسلامی، ش21، ص117−142.
37. مجلسی (علامه)، محمدتقی (1386)، بحارالانوار، ج8، مترجم: محمدباقر کمره‎ای، تهران: انتشارات اسلامیه.
38. مسکویه، احمد (1373)، تهذیب الاخلاق و تطیرالاخلاق، قم: نشر بیدار.
39. مصباح یزدی، محمدتقی (1382)، فلسفه اخلاق، تهران: انتشارات امیرکبیر.
40. مطهری، مرتضی (1376)، مجموعه آثار، ج8 (یاداشت‎های موضوعی)، تهران: انتشارات صدرا.
41. مهدوی‌سرشت، رقیه؛ فروزان آتش‌زاده شوریده، فریبا برهانی و احمدرضا باغستانی (1394)، «بررسی همبستگی شجاعت اخلاقی پرستاران شاغل در بیمارستان‌های منتخب دانشگاه علوم پزشکی تبریز در سال 1393»، مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی، دوره هشتم، ش3.
42. نراقى، ملا احمد (1377)، معراج السعاده، ج5،تهران: انتشارات هجرت.
43. نمدی، فریده؛ اعظم شهباز و حمیدرضا خلخالی (1398)، «شجاعت اخلاقی پرستاران در مراکز آموزشی درمانی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه»، مجله پرستاری مامایی ارومیه، دوره 17، ش7، ص574−581.
44. نقیب‌زاده، میر عبدالحسین (1374)، نگاهی به فلسفه آموزش و پرورش، تهران: انتشارات طهوری.
45. Comer. D & Gina Vega (2008), Moral Courage in Organizations, Doing the Right Tingh at Work, Routledge.
46. Franklin. R. M (2020), Moral Leadership: Integrity, Courage, Imagination, U.S.A, ORBIS.
47. Hirst, P. H. & Peters, R.S. (1970),. The Logic of Education. London: Routledge.
48. Honderich, T (2005), The Oxford Companion to Philosophy, New York, oxford University Press.
49. Horgan. F.J, Iller, A.J & others (?), Moral Courage in the Practice of Medicine, Justin Press.
50. Kidder. R (2005), Moral Courage. New York: Harper Collins.
51. Mackenzie. C (2007), On Moral Courage. New York: University of Michigon, Collins.
52. Pearson, P. H. & Hiebert, E. H. (2014), The State of The Field: Qualitative Analyses if The Text Complexity, University of Chicago Press.