تبیین روش معناشناسی واژگان تربیتی کلیدی قرآن: معناشناسی موردی مفهوم «تربیت»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

معناشناسی واژگانی قرآنی، در واقع، مطالعه تحلیلی در باب واژه‎ها و مفاهیم کلیدی قرآن است که طی فرایندی ضابطه‎مند به شناخت معنای اساسی و نسبی و تحلیل مؤلفه‎هایی معنایی کلمه مورد نظر در نظام معنایی قرآن پرداخته، و ضمن شناسایی دقیق پیوندهای معنایی و تحلیل روابط درونی و پیرامونی آنها شبکۀ معنایی آن را ترسیم می‎کند. هدف این مقاله، تبیین شیوۀ استخراج حوزۀ معنایی مفاهیم و واژگان کلیدی تربیتی قرآن است. برای رسیدن به این هدف، از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده است.روایی استنباط و استخراج معنای واژگان قرآن، بر پایه اصول و قواعد عقلایی در تفسیر قرآن مبتنی است. بر اساس یافته‎های این پژوهش، روش ایزوتسو و روش‎های معناشناسی واژگانی ساختگرا به تنهایی در تحلیل واژگان کلیدی قرآن و تبیین جهان‎بینی آن کفایت نمی‎کند. از این‎رو، با استفاده از تلفیق روش‎های معناشناسی واژگانی و روش استنباطی واژه‎شناسی سنتی و تطبیق آن بر مفهوم تربیت، به این نتیجه رسیده است که واژۀ «تربیت»، با سازۀ اصلی فزونی، رشد و علو با واژۀ «تزکیه»، پیوند معنایی وثیقی دارد. اما واژۀ «ربّ» با هستۀ معنایی مالکیت همراه با تصرف و تدبیر، ارتباط معناشناختی مستقیمی با مفهوم اصطلاحی تربیت ندارد و ترجمۀ آن به مربّی (پروردگار) ترجمۀ تسامحی و در نهایت ترجمۀ به لازم معناست. البته بر اساس بینش توحید ربوبی، تدبیر همه امور همۀ موجودات از جمله تربیت انسان در اختیار خداوندگار جهانیان است.این مسئله اختصاصی به تربیت ندارد. بر این اساس، «تزکیه» در منظومۀ معنایی قرآن، با هستۀ معنایی فزونی، رشد، شکوفایی و آراستگی، کانون مفاهیم مهم تربیتی مانند تعلیم، تربیت، هدایت و رشد، تقوی و مانند آن است، و رستگاری انسان را تضمین می‎کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Semantic Process of Key Educational Concepts of the Qur'an: A Case Study of the Word "Education"

نویسنده [English]

  • Ali Fathi
چکیده [English]

The purpose of this article is to explain how to extract the semantic domain of key educational concepts and words of the Qur'an. To achieve this goal, the combined method of constructivist lexical semantics and Izutsu model and for example the concept of education has been used. Quranic lexical semantics is in fact an analytical study on the key concepts of the Quran. Draws its meaning. Based on the analysis of that semantic network, a worldview hidden beyond the key concepts of the Qur'an can be achieved. Based on the findings of this study, the word education has a close semantic connection with the main structure of increase, growth and height with the word "cultivation". But the word "Lord" has no direct semantic connection with the semantic core of property along with possession and planning, and its translation into a teacher (Lord) is a tolerant translation and finally a necessary translation. Of course, according to the monotheistic view, planning All matters of all beings, including the education of human beings, are in the hands of God Almighty, and this issue is not specific to education. Accordingly, "cultivation" in the semantic system of the Qur'an, with its semantic core, growth, prosperity and beauty, is the focus of important educational concepts such as education. , Education, guidance and growth, grace and mercy, piety and obedience, faith and the like, and guarantees the well-being and salvation of man.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key concepts . semantic field . cultivation . education . Lord
*قرآن مجید.
1. الصحیفة السجادیة، على‌بن‌الحسینj (1376)، قم: نشر الهادى.‏
2. ابن‎سیده، على‌بن‌اسماعیل (1421)، المحکم و المحیط الأعظم، بیروت: دارالکتب العلمیة.
3. ابن‎طاووس، على‌بن‌موسى (1409)، إقبال الأعمال، تهران: دارالکتب الإسلامیه‏.
4. ابن‎عاشور، محمدبن‌طاهر (1420ق)، التحریر والتنویر، بیروت، مؤسسۀالتاریخ.
5. ابن‎فارس، احمد،(1387)، ترتیب مقاییس اللغۀ، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
6. ابن‎هشام (بی‎تا)، السیرة النبویه، بیروت: دار‎المعرفه.
7. ازهرى، محمدبن‌احمد (1421)، تهذیب اللغة، بیروت: دار‎احیاء التراث العربی‏.
8. ایزوتسو، توشیهیکو (1368)، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
9. ایزوتسو، توشیهیکو (2007)، الله والانسان فی القرآن، ترجمه و تقدیم د. هلال محمد الجهاد، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه.
10. ایزوتسو، توشیهکو (1378)، مفاهیم اخلاقی دینی در قرآن، ترجمه فریدون بدره‎ای، انتشارات قلم.
11. ایزوتسو، توشیهکو (1380)، مفهوم ایمان در کلام اسلامی، ترجمه زهرا پورسینا، تهران: سروش.
12. باطنی، محمدرضا (1385)، نگاهی تازه به دستور زبان، تهران: آگه.
13. باقری، خسرو (1387ا)، درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
14. باقری، خسرو (1374)، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: انتشارات مدرسه.
15. بغدادى، مفید، محمّدبن‌محمد (1413)، المقنعة (للشیخ المفید)، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
16. پالمر، فرانک رابرت (1381)، نگاهی تازه به معناشناسی، ترجمه کوروش صفوی، تهران: کتاب ماد.
17. تمیمى آمدى، عبد الواحد (1366ش)، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم: دفتر تبلیغات‏.
18. جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد (1376ق)، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دارالعلم للملایین.‏
19. خوانین‎زاده، محمدعلی (1394)، «معناشناسی تاریخی واژه «ربّ»»، پژوهشهای زبانشناختی قرآن، ش8، ص77-120.
20. داودی، محمد (1396)، «جایگاه و نقش تزکیه در گفتمان‎های تربیتی گفتمان سعادت، گفتمان سلامت، گفتمان ریاضت و گفتمان قرآنی»، تربیت اسلامی، ش4، ص41−66.
21. راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد (1412)، مفردات ألفاظ القرآن‏، بیروت: دار‎القلم‏.
22. راغب اصفهانی، حسین‎بن‎محمد (بى‏تا)، المفردات فى غریب‏القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
23. زمخشری، محمودبن‌عمر (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: ‏دارالکتاب العربی‏.
24. زمخشرى، محمودبن‌عمر (1979)، أساس البلاغة، بیروت: دارصادر.
25. شیخ حرّ عاملى، محمد (1412)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت.
26. صدوق (ابن بابویه)، محمدبن‌على (1376ش)، الأمالی، تهران: کتابچى‏.
27. صفار، محمدبن‌حسن (1404)، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّدn، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.‏
28. صفوی، کوروش (1379)، درآمدی بر معناشناسی، تهران: سوره مهر.
29. طباطبایى، سیدمحمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن‏، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
30. طبرسى، فضل‌بن‌حسن (1372)‏، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، تهران: ناصر خسرو.
31. طبرى آملى صغیر، محمدبن‌جریر (1413)، دلائل الإمامة، قم: بعثت‏.
32. طبرى، محمدبن‌جریر (1412)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار‎المعرفة.
33. طوسى، محمدبن‌حسن (بی‎تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
34. فراهیدى، خلیل‌بن‌احمد (1409)، کتاب العین‏، قم: نشر هجرت‏.
35. فیض کاشانى، محمدبن‌شاه‌مرتضى (1415)، تفسیر الصافی، تهران: مکتبة الصدر.
36. فیومى، احمدبن‌محمد (1414)، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى،‏ قم: ‏مؤسسه دار‎الهجره.
37. کریمی، عبدالعظیم (1394)، «تزکیه به مثابه تربیت سلبی در برابر تدسیه به مثابه تربیت ایجابی»، تربیت اسلامی، ش21، ص101−121.
38. کلینى، محمد بن یعقوب(1429)، الکافی، قم، دار الحدیث.‏
39. گیررتس، دیرک (1395)، نظریههای معناشناسی واژگانی، ترجمه کورش صفوی، تهران: انتشارات علمی.
40. مجلسى، محمدباقر (1403)، بحارالأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‏
41. مطهری، مرتضی (1378)، مجموعه آثار، تهران: صدرا.
42. معرفت، محمدهادى (1387)، التفسیر الأثری الجامع، قم: موسسه التمهید.
43. مغنیه، محمدجواد (1424)، التفسیر الکاشف، قم: دار‎الکتاب الإسلامی.
44. مفید، محمدبن‌محمد (1413)، الفصول المختارة، قم: کنگره شیخ مفید.
45. مفید، محمدبن‌محمد (1413ب)، الأمالی، قم: کنگره شیخ مفید.
46. همت بناری، علی (1397)، «بررسی دلالت‎های تربیتی آیات تعلیم و تزکیه»، اسلام و پژوهش‏های تربیتی، ش19، ص5−22.
47. Larson, Mildred L. (1984). Meaning−based translation: A guide to cross language equivalence. USA: University Press of America.
48. Lyons, john;(1996). Semantics; published by the press syndicate of the university Cambridge,New York.