بازنمایی آموزه‌های دینی در کتب درسی؛ تحلیل محتوای کلیه کتب دوره اول ابتدایی براساس مؤلفه‌های آموزه‌های دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه علوم تربیتی پردیس شهید هاشمی نژاد مشهد، دانشگاه فرهنگیان. تهران. ایران

2 دانشجوی کارشناسی رشته آموزش ابتدایی، پردیس شهید هاشمی نژاد مشهد، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

چکیده

هدف از این پژوهش تحلیل محتوای کتب درسی دوره ابتدایی براساس میزان توجه به آموزه‌های دینی بود. روش مطالعه از نوع تحلیل محتوای کمّی و جامعه پژوهش شامل تمامی کتا‌ب‌های درسی دوره ابتدایی پایه‌های اول تا سوم بود که در سال تحصیلی 1399−1400 در مدارس ابتدایی مورد استفاده قرار گرفتند. بر این اساس 22 عنوان کتاب با 423 درس، 2455 صفحه و 2469 تصویر به‌صورت تمام شماری، بررسی و تحلیل شدند. واحد زمینه در فرایند تحلیل محتوا، صفحه و واحد ثبت، تصویر و مضمون بود. فرایند کدگذاری به شیوه قیاسی و براساس مؤلفه‌های آموزه‌های دینی (آموزه‌‌های اعتقادی، آموزه‌های اخلاقی−ارزشی، آموزه‌های مناسکی−عملی، آموزه‌های عاطفی) مستخرج از مبانی نظری و مشورت با 7 تن از اساتید تربیت دینی، انجام گرفت. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و آمار استنباطی (مجذور خی) و برای مطالعه پایایی، از شیوه بازآزمایی بهره‌گیری شد که میزان توافق محاسبه شده به‌عنوان معیاری برای پایایی کدگذاری، 79٪ محاسبه گردید. یافته‌ها نشان داد مؤلفه ارزش‌های اخلاقی−ارزشی بالاترین فراوانی و آموزه‌های عاطفی کمترین فراوانی را در بین مؤلفه‌ها دارا هستند. کتاب‌های هدیه‌های آسمان، فارسی و قرآن بیشترین برخورداری از آموزه‌ها را دارند و کمترین میزان در کتب علوم تجربی مشاهده می‌شود و همه کتاب‌ها در آموزش آموزه‌های دینی مضمون محور هستند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Representating Religious Teachings in Textbooks; Analysis of the Content of the Elementary School Textbooks Based on the Components of Religious Teachings

نویسندگان [English]

  • Sedighe Kazemi 1
  • Razieh Zarei 2
1 Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Shahid Hasheminejad Campus, Mashhad, Farhangian University. Tehran. Iran.
2 Undergraduate student in primary education, Shahid Hasheminejad Campus, Mashhad, Farhangian University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The purpose of this study was to analyze the content of elementary school textbooks based on the degree of attention to religious teachings. The study method was quantitative content analysis and the research population included all the textbooks of the first to third grades of elementary school that were used in primary schools in the academic year 2021-2022. Based on this, 22 book titles with 423 lessons, 2455 pages and 2469 images in total were reviewed and analyzed. The coding process was done deductively. The components of religious teachings (doctrinal teachings, moral-value teachings, ritual-practical teachings, emotional teachings) were extracted from theoretical foundations and in consultation with 7 professors of religious education. Descriptive statistics and inferential statistics (chi-square) were used to analyze the data and a retest method was used to study the reliability. The amount of agreement calculated as a criterion for coding reliability was 79%. The findings of this study showed that the component of moral values has the highest frequency and emotional teachings have the lowest frequency. The books of heavenly gifts, Persian and Quran have the most teachings and the least amount are found in the books of experimental sciences and in all the books they are thematic in teaching religious teachings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • content analysis
  • elementary school
  • textbooks
  • religious teachings

مراجع

1. آتشک، محمد؛ محوش توفان و امینه احمدی (1391)، «تحلیل کمی محتوای کتاب‌های فارسی از منظر اهداف اخلاقی مصوب دوره ابتدایی»، فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، (4)7، ص1−10.
2. آری، دونالد؛ لوسی‌چسر جیکوبز و اصغر رضویه (1380)، روش تحقیق در تعلیم و تربیت، ترجمه: مینو نیکو، وازگن سرکیسیان، ایما سعیدیان، تهران: سروش.
3. اخلاقی، اسماعیل (1388)، «تربیت دینی در عصر مدرن»، پگاه حوزه، 258.
4. باقری، خسرو (1388)، نگاهی دوباره به تعلیم و تربیت اسلامی (جلد 2)، تهران: مدرسه.
5. تقی‌پور ظهیر، علی (1383)، مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی آموزشی و درسی، تهران: آگاه.
6. حسینی مهر، علی )‌۱۳۹۳(، «تحلیل محتوا کتب پایه ششم ابتدایی از منظر توجه به آموزه‌های دینی»، کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی، قم، مرکز راهبری مهندسی فرهنگی شورای فرهنگ عمومی استان بوشهر.
7. حسینی، بی بی زینب؛ حسین قائمی اصل و محسن آژند (1399)، «نقد محتوای فقهی−تربیتی کتاب‎های دین و زندگی دوره متوسطه دوم»، فصلنامه علمی تربیت اسلامی، (32)15، ص7−31.
8. خالقی خواه، علی و جهانگیر مسعودی (1389)، «رویکرد تربیت دینی با توجه به دو مؤلفه عقل محوری و ایمان محوری»، مطالعات تربیتی و روان‌شناسی، 11، ص121−144.
9. داودی، محمد (1399)، «تبیین مبانی دین شناختی تربیت دینی و دلالت‌های آن»، فصلنامه علمی تربیت اسلامی، (34)15، ص113−136.
10. رحمان‌پور، محمد و سید ابراهیم میرشاه جعفری (1395)، «آسیب‌های تربیت دینی و ارائه راهکارهای مناسب از دیدگاه صاحبنظران با رویکرد برنامه ریزی درسی»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 32، ص31−52.
11. رضازاده، مرضیه (1388)، «بررسی آگاهی و عملکرد دینی دانش‌آموزان دوره راهنمایی خراسان رضوی»، مجری طرح معاونت پژوهشی جهاد دانشگاهی مشهد، گروه پژوهشی علوم اجتماعی، کارفرما کارشناسی تحقیقات سازمان آموزش و پرورش خراسان رضوی.
12. ساجدی، ابوالفضل (1386)، «ابزارها و روش‌های آسیب زا در تعلیم و تربیت دینی دانش‌آموزان»، فصلنامه انتقادی، فکری کتاب نقد، 42، ص4−32.
13. ساروخانی، باقر (1385)، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی (جلد2)، تهران: پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات اجتماعی.
14. سند برنامه درسی ملی (1391)، سازمان پژوهش و برنامه‎ریزی آموزشی، وزارت آموزش و پرورش.
15. شهبازی،‌ هادی (1373)، تحلیل محتوای کتاب‌های درسی تعلیمات اجتماعی و فارسی دوره ابتدایی از نظر انطباق با اهداف راهنمایی شغلی در این دوره از نظر رابرت هاپاک، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده تربیت معلم.
16. صالحی عمران، ابراهیم و سمیه محمدی‌زاد (1390)، تحلیل محتوای کتا‌ب‌های درسی دوره ابتدایی براساس حیطۀ شناختی، مجموعه مقالات اولین همایش ملی تحول بنیادین در نظام برنامه درسی ایران، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، ص302−310.
17. طاهرپور، محمدشریف (1397)، مؤلفه‌های نظام تعلیم و تربیت مبتنی بر آموزه‌های دینی، چهارمین کنگره بین المللی فرهنگ و اندیشه دینی، قم، https://civilica.com/doc/778254.
18. عریضی، حمیدرضا و احمد عابدی (1382)، «تحلیل محتوای کتا‌ب‌های درسی دوره ابتدایی بر حسب سازه انگیزۀ پیشرفت»، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، 5، ص29−52.
19. عقیلی، سید رمضان (1400)، «تحلیلی بر وضعیت ارزش‌های اخلاقی در کتب درسی دوره ابتدایی: روش آنتروپی شانون»، فصلنامه علمی تربیت اسلامی، 16(35)، ص143−164.
20. فرامرزی، سالار، یاسمین عابدینی (1393)، «میزان توجه به دین ورزی و مؤلفه‌های بین فردی آن در کتاب‌های درسی دوره ابتدایی»، پژوهش در برنامه‌ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربیتی−برنامه‌ریزی درسی): 11، شماره 13 پیاپی 40، ص151−163.
21. قیصری گودرزی، کیومرث (1399)، «اصول تربیت توحیدی در دوره کودکی (مرحله تأدیب)»، فصلنامه علمی تربیت اسلامی، 15 (32)، ص117−141.
22. مطهری، مرتضی (1372)، مقدمه‏ای بر جهان بینی اسلامی، مجموعه آثار، جلد 2، تهران: انتشارات صدرا.
23. منصوری، علی و آزیتا فریدونی (1388)، «تبلور هویت ملی در کتب درسی بررسی محتوایی کتاب فارسی»، فصلنامه مطالعات ملی، 38، ص27−36.
24. نوری، محمدرحیم؛ محمدعلی احمدوند و محمد غفاری (1397)، «تحلیل محتوای کتاب‌های درسی هدیه‌های آسمان پایه دوم تا ششم دورۀ ابتدایی و میزان انطباق آنها با شایستگی‌های پایه سند برنامه درسی ملی»، فصلنامه علمی−پژوهشی خانواده و پژوهش، ۱۵ (۳)، ص۵۱−۷۰.
25. نوریان، محمد (1386)، «تحلیل محتوای کتا‌ب‌های فارسی اول دبستان در ایران»، فصلنامه روان شناسان ایرانی، سال سوم، 12، ص357−366.
26. نوریان، محمد (1389)، تحلیل برنامه درسی دوره ابتدایی ایران، تهران: نشرگویش نو.
27. هولستی،ال.آ (1380)، تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی، ترجمه: نادر سالارزاده امیری، چاپ دوم، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
28. یارمحمدیان، محمدحسین (1390)، اصول برنامه‌ریزی درسی، تهران: یادواره کتاب.
29. Alhashmi. M. & Moussa-Inaty. J. (2021), Professional learning for Islamic education teachers in the UAE, British Journal of Religious Education, 43:3, 278-287, DOI: 10.1080/01416200.2020.1853046
30. Berelson, B. (1971), Content Analysis in communication research. New York : Hafner.
31. Huth, K., Brown, R. & Usher, W. (2021), The use of story to teach religious education in the early years of primary school: a systematic review of the literature. j. religious. educ. 69, 253–272. https://doi.org/10.1007/s40839-021-00140.
32. Phillips, R. (2021), Teachers’ faith, identity processes and resilience: a qualitative approach, British Journal of Religious Education, 43:3, 310-319, DOI: 10.1080/01416200.2021.1891860.
33. Unstad,L. & Fjørtoft. H. (2021), Disciplinary literacy in religious education: the role and relevance of reading, British Journal of Religious Education, 43:4, 434-442, DOI: 10.1080/01416200.2020.1754164.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار