هنر خوشنویسی و تربیت اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز

چکیده

این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی در جستجوی تربیت منبعث از مبانی اعتقادی و اسلامی است که از ملزومات فرهنگ اسلامی می‌باشد. هنر اسلامی به دلیل غنای فرهنگی و مذهبی بهترین شیوۀ استفاده از قابلیت‌های اخلاقی و معنوی می‌باشد. چنانچه­ ترویج و ارائه آداب و تربیت اخلاقی به گونه­ای که هم در تربیت هنرمند و هم در اشاعه آن در فرهنگ جامعه مؤثر باشد در تفکر و تمدن اسلامی امری ضروری بوده است.
پرسش­های اصلی مقاله عبارتند از: رابطه هنر و­ اخلاق در فرهنگ اسلامی چگونه است؟ قالب‌های هنری و بیانی هنر خوشنویسی برای انتقال مفاهیم تربیتی کدامند؟ هدف ­این نوشتار تبیین جایگاه و اهمیت اخلاق دینی و تربیت معنوی در یکی ­از قدسی‌ترین هنرهای ­اسلامی یعنی خوشنویسی می‌باشد.
نتایج پژوهش حاکی از آن است که عامل معنوی تقدّس هنر خوشنویسی یعنی حفظ حرمت و عزّت محتوا و محمول خط یعنی کلام ­الهی، هنرمندان خوشنویس را در خلق اثر هنری و کسب فیض مدام ملزم به رعایت آداب و اخلاق نموده است و از زیباترین تجلیّات این ابعاد­ اخلاقی خوشنویسی ضرورت تهذیب نفس بوده که در میان خوشنویسان به عنوان یکی از مهم‌ترین اصول اخلاقی و تربیتی از واجبات اشتغال به این هنر بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Islamic education & calligraphy

نویسندگان [English]

  • Azadeh Yaghob Zadeh
  • Laleh Ahani
چکیده [English]

This survey with using descriptive and analytical method is searching the education which is caused from Islamic belief bases that they are essential for sacred art of calligraphy. Islamic art because of religious and cultural richness is the best method of moral and spiritual capabilities. So the promotion of the culture and moral education and both in education and in community cultures are effective, it is essential in Islamic thought and civilization. The main questions of this survey: How is the relationship between art and ethics in Islamic culture? What are the forms of art and expression of calligraphy to convey the meaning of education? The aim of this survey is the clarifying the role and importance of morality in religious and spiritual education in one of the oldest Islamic art of calligraphy. The results of this survey show that the spiritual sanctity of calligraphy, the respect and dignity of content and predicate the word of God, calligraphers in creating art works are always bound to observe the customs and ethics. And the most beautiful manifestation of the moral dimensions is self purification among calligraphers as one of the most ethical and educational principles of obligations to engage in this art.
Key word: moral education, sacred art, spiritual traditions, Islamic calligraphy

کلیدواژه‌ها [English]

  • ethical education
  • sacred art
  • spritual traditions
  • islamic calligraphy
* قرآن کریم
آغداشلو، آیدین (1378)، آسمانی و زمینی، تهران: ناشر فرهنگستان هنر.
ابن عربی، محیی‌الدین (1379)، ادب آداب دارد، ترجمه و تنظیم محمد تحریرچی، تهران: ناشرخانه اندیشه جوان.
ابن‌قتیبه، عبداﷲ بن مسلم (1355)، ادب الکاتب، القاهره: مطبعة الرحمانیه.
بورگهارت، تیتوس (1389)، هنر مقدس، ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر سروش.
جعفری، محمدتقی (1365)، هنر و زیبایی از دیدگاه اسلام، تهران.
جلالی، غلامرضا (بهار 1390)، «آداب معنوی»، فصلنامه ادبیات و هنر دینی، ش2، ص177−189.
سهروردی، شهاب‌الدین عمر (1370)، «فتوت‌نامه شهاب‌الدین عمر سهروردی»، در: رسائل جوانمردان، گردآوری و تصحیح مرتضی صراف، تهران: نشر معین.
سراج شیرازی، یعقوب بن حسن (1376)، تحفه المحبیّن (در آیین خوشنویسی و لطایف معنوی آن)، به کوشش کرامت رعنا حسینی و ایرج افشار، تهران: نشر نقطه و میراث مکتوب.
شریفی، هادی (1380)، «اخلاق و هنر مقدس»، در: راز و رمز هنر دینی (مجموعه مقالات)، به کوشش مهدی فیروزان، تهران: نشر سروش.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1368)، منیة ‌المرید فی ‌ادب ‌المفید ‌والمستفید، تحقیق رضا المختاری، قم: ناشر بوستان کتاب.
قیومی، مهرداد (1386)، «آداب صناعات»، گلستان هنر، زمستان، ش10، ص5−17.
قشیری، عبدالکریم بن هوازن (1385)، رساله قشیریه، ترجمه ابوعلی حسن بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
کربن، هانری (1382)، آیین جوانمردی، ترجمه احسان نراقی، تهران: نشر سخن.
مددپور، محمد (1383)، آشنایی با آرای متفکران در باب هنر، ج2، تهران: انتشارات سوره مهر.
مشهدی، سلطانعلی (1373)، «صراط السطور»، در: رسالاتی در خوشنویسی و هنرهای وابسته، تصحیح و گرد‌آوری حمیدرضا قلیچ‌خانی، تهران: نشر روزنه.
میرخلف، سیدکمال (1385)، «آیین اجازه در میان خوشنویسان»، گلستان هنر، ش4، ص98−100.
میرعماد الحسنی (1356)، رساله آداب المشق، تهران: ناشر وزارت فرهنگ و هنر.
نصر، سیدحسین (1376)، «کلمه اﷲ و هنر اسلامی»، فرهنگستان هنر، ش7، ص9−16.
ــــــ (1370)، «جاودانگی و هنر» (مجموعه مقالات)، ترجمه سیدمحمد آوینی، تهران: انتشارات برگ.
نقیه، محمدرضا؛ ابراهیمی فخاری، آزاده (1392)، «طهارت خیال و هنر مقدس»، فصلنامه علمیترویجی اخلاق، س3، ش9، ص41−64.
واعظ کاشفی سبزواری، ملا حسین (1350)، فتوت‌نامه سلطانی، تصحیح جعفر محجوب، تهران: ناشر بنیاد فرهنگ ایران.
هاشمی‌نژاد، علیرضا (1385)، «تأملی در مبانی عرفانی صفا و شأن در رساله آداب المشق»، گلستان هنر، ش5، ص25−31.
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1384)، کشف المحجوب، تصحیح والنتین ژوکوفسکی، ترجمه علی‌اصغر عبداللهی، تهران: ناشر دنیای کتاب.