ادیب منش, مرزبان, لیاقتدار, محمد جواد, نصر, احمدرضا. (1397). تبیین ابعاد و مؤلفه‌های برنامه درسی معنوی براساس منابع و متون مرتبط با آن. فصلنامه علمی تربیت اسلامی, 13(27), 84-61. doi: 10.30471/edu.2018.1464
مرزبان ادیب منش; محمد جواد لیاقتدار; احمدرضا نصر. "تبیین ابعاد و مؤلفه‌های برنامه درسی معنوی براساس منابع و متون مرتبط با آن". فصلنامه علمی تربیت اسلامی, 13, 27, 1397, 84-61. doi: 10.30471/edu.2018.1464
ادیب منش, مرزبان, لیاقتدار, محمد جواد, نصر, احمدرضا. (1397). 'تبیین ابعاد و مؤلفه‌های برنامه درسی معنوی براساس منابع و متون مرتبط با آن', فصلنامه علمی تربیت اسلامی, 13(27), pp. 84-61. doi: 10.30471/edu.2018.1464
ادیب منش, مرزبان, لیاقتدار, محمد جواد, نصر, احمدرضا. تبیین ابعاد و مؤلفه‌های برنامه درسی معنوی براساس منابع و متون مرتبط با آن. فصلنامه علمی تربیت اسلامی, 1397; 13(27): 84-61. doi: 10.30471/edu.2018.1464
تبیین ابعاد و مؤلفه‌های برنامه درسی معنوی براساس منابع و متون مرتبط با آن
این مقاله با هدف شناسایی و تبیین ابعاد و مؤلفه‌های برنامه درسی معنوی براساس متون و منابع آن انجام شد. روش پژوهش به شیوه توصیفی و به‌لحاظ هدف از نوع کاربردی و شامل تحلیل محتوا از نوع اسنادی است. متون و منابع مرتبط با حوزه برنامه درسی معنوی جامعه تحلیلی بود که در این میان چهل منبع داخلی و سی منبع خارجی شناسایی و تحلیل شدند. برای گردآوری اطلاعات از فهرست وارسی ابعاد و مؤلفه‌های برنامه درسی معنوی استفاده شد. ابزارهای اندازه‌گیری، برگه فیش‌برداری و نیز سیاهه تحلیل محتوای محقق ساخته شده بود. یافته‌‌ها نشان از آن است که برنامه درسی معنوی شامل چهار بعد هنر و زیباشناسی، تعقل، اخلاق، و روح می‌باشد و هر یک از این ابعاد مرکب از مؤلفه‌هایی است که بعد هنر و زیباشناسی با 14؛ بعد اخلاق با 12؛ بعد روح با 11؛ بعد تعقل با 9 مؤلفه، به ترتیب بیشترین و کمترین میزان توجه را داشتند. همچنین در بعد هنر و زیباشناسی، مؤلفه آموزش بیان ادراک، احساسات با 32 و خبرگی با 5؛ در بعد اخلاق، مسئولیت‌پذیری با 10 و حیا با 4؛ در بعد روح، اعتقاد به خدا با 10 و حضور داشتن با 5، در بعد تعقل، برقراری ارتباط با نظام هستی با 8 و تلاش برای کنترل خویش با 2 فراوانی به ترتیب بیشترین و کمترین توجه را به خود اختصاص داده‌اند.
An Explanation of the Dimensions and Components of the Spiritual Curriculum Based on the Related Resources and Textbooks
نویسندگان [English]
Marzban Adib-Manesh1؛ Muhammad Jawad Liyaqatdar2؛ Ahmad Reza Nasr3
1Ph.D. Graduate in Curriculum Planning in Isfahan University/ Educator in Farhangiyan University
2Professor of Educational Sciences/ Isfahan University
3Professor of Educational Sciences Isfahan University
چکیده [English]
The present study aims at identifying and analyzing the dimensions and components of spiritual curriculum based the related resources and textbooks. The research method is descriptive and of practical type, and includes content analysis as documentary analysis. Analytical population consists of sources and textbooks relevant to spiritual curriculum available, among which 40 domestic and 30 foreign sources were identified and analyzed. The data were collected using the inventory (checklist) of dimensions and components of spiritual curriculum. The measurement tools included forms for taking notes and the researcher-made content analysis inventory. The research findings indicate that based on the resources and textbooks, the analyzed curriculum with emphasis on the spiritual aspects of epistemology and value comprised four aspects namely the art and aesthetics, wisdom, ethics and spirit. And each of these four aspects is composed of components: the art and aesthetics with 14 components, the ethical dimension with 12 components; the spirit dimension with 11 components; the wisdom dimension with 9 components respectively received the highest to lowest attention. In the art and aesthetics, the component of expressing perceptions: feelings and ideas with 32 frequency, and mastery with 5 frequencies; in the ethical dimension: responsibility taking and equality and justice with 10 frequencies and modesty with 4 frequencies; in the dimension of spirit: faith in God and love each component with 10 frequencies and presence and poetry, each with 5 frequencies; in the dimension of wisdom, communicating with the universe with 8 frequencies and trying to control the self with 2 frequencies have received the highest to lowest degrees of attention respectively.
کلیدواژه‌ها [English]
components, spiritual curriculum, content analysis, resources and textbooks
مراجع
آرمند، محمد و محمود مهرمحمدی (1388)، «نقد و بررسی الگوی تربیتی منش لیکونا براساس آراء علامه طباطبایی»،مطالعات برنامه درسی،س4،ش13 و 14، ص20−62.
آهنچیان، محمدرضا (1382)، آموزش و پرورش در شرایط پست‌مدرن، تهران: طهوری.
اشعری، زهرا (1387)، بررسیمفهوم،اصولوروش‌هایتربیتمعنوی‌براساسآراءعلامهطباطبایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران.
استور، آنتونی (1386)،موسیقی و ذهن،ترجمه غلامحسین معتمدی، تهران: مرکز نشر.
امینی، محمد (1384)، تربیت هنری در قلمرو آموزش و پرورش، تهران: آییژ.
امینی، محمد؛ محمدرضا تمنایی‌فر و آسیه نژاد (1393)، «تحلیل جایگاه هوش معنوی در میان مجریان و دریافت‌کنندگان کتاب درسی دین و زندگی دوره متوسطه»، پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، س11، ش43، ص95−109.
امینی، محمد و زهرا ماشاالهی‌نژاد (1392)، «تأملی بر جایگاه و چگونگی توجه به پرورش معنویت در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی»، تربیتاسلامی، س8، ش16، ص7−29.
ایزدی، صمد؛ فاطمه حسینی و مصطفی قادری (1389)، «برنامه درسی معنوی (گفتمان جدید) به‌عنوان یکی از حلقه‌های بنیادین تحولات برنامه درسی در قرن 21»، همایش تغییر در نظام آموزشی، دانشگاه فردوسی مشهد.
اکبری لاله، مریم؛ احسان شمسی گوشکی و محمود عباسی (1389)، «سلامت معنوی در برنامه آموزش علوم پزشکی»، اخلاق پزشکی، ش14، ص113−130.
تاجور، آذر (1392)، «نسبتجهانیشدنو سلامت معنوی؛ چالش‌ها، فرصت‌ها و ملاحظات عملی برای نظام تربیتی اسلام، تربیتتبلیغی»، س1، ش2، ص121−154.
جوزی، سیدحسن (1387)، روش‌ها و فنون تدریس هنر منطبق با استانداردهای آموزشی، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، وزارت آموزش و پرورش، تهران: مدرسه.
حسینی، فاطمه؛ صمد ایزدی و مصطفی قادری (1393)، «امکان‌سنجی اجرای برنامه درسی با رویکرد معنوی در دوره متوسطه»، پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، س11، ش14، پیاپی 41، ص34−50.
حکیم‌زاده، رضوان و سیدامین موسوی (1387)، «آموزش ارزش‌ها در محتوای کتاب‌های دینی دوره راهنمایی، بررسی وضعیت موجود و ارائه راهکارهایی برای وضعیت مطلوب»، مطالعات برنامه درسی، س11، ش3، ص95−117.
حیاتی، محمدعلی (1387)، رنسانس معنوی در برنامه درسی هزاره سوم، قابل دسترس در Http:hayati314.Blogfa.
رحیمی‌نیا، شب‌بو؛ چنور رحیمی‌نیا و محبوبه خسروی (1393)، ادراکصاحب‌نظرانرشته علومتربیتیدانشگاهعلومتربیتیدانشگاهعلامهطباطباییدربارهمبانیاعتقادیتربیتمعنوی، مجموعه مقالات همایش علوم تربیتی و روان‌شناسی معنویت و سلامت بندر گز: دانشگاه آزاد اسلامی واحد بندر گز.
کریپندورف، کلوس (1390)، تحلیلمحتوا؛مبانیروش‌شناسی،ترجمه: هوشنگ نایبی، چاپ پنجم، تهران: نشر نی.
سبحانی‌نژاد، مهدی و حسن نجفی (1393)، «تحلیل ابعادشناسانه مسئولیت‌پذیری در سبک زندگی اسلامی»،سراجمنیر، س5، ش16، ص151−170.
شعبانی، زهرا (1384)، «بررسی تطبیقی برنامه‌های درسی دینی و اخلاقی در ایران و چند کشور جهان»،تعلیموتربیت،ش83، ص119−166.
شمشیری، بابک (1385)، «بازگشت به تعلیم و تربیت طبیعت محور در دوره ابتدایی»، مجموعه مقالات ششمین همایش انجمن مطالعات برنامه درسی، دانشگاه شیراز.
شمشیری، بابک (1385)، تعلیم و تربیت از منظر عشق و عرفان، تهران: طهوری.
صمدی، پروین و فخر هاشمی (1385)، «هوش معنوی: رویکردی برای برنامه درسی دورهابتدایی»، مجموعه مقالات ششمین همایش انجمن مطالعات برنامه درسی، دانشگاه شیراز، ص998−1002.
صمدی، پروین (1387)، «هوش معنوی و دلالت‌های آن برای برنامه درسی دوره متوسطه»، مجموعه مقالات هفتمین همایش انجمن مطالعات برنامه درسی، تهران: دانشگاه تربیت معلم.
ضرابی، عبدالرضا (1385)، فلسفه تعلیم و تربیت (قدیم و معاصر)، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
علم‌الهدی، جمیله (1387)، مبانی تربیت اسلامی و برنامه‌ریزی درسی براساس فلسفه صدرا، تهران: دانشگاه امام صادقg.
فرمهینی فراهانی، محسن؛ زینب قلی‌زاده مقدم و مریم عیوضی (1387)، «ویژگی‌های برنامه درسی پست‌مدرن در عصر جهانی شدن»، مجموعه مقالات همایش جهانی شدن و بومی ماندن برنامه درسی، چالش‌ها و فرصت‌ها، مازندران: پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش.
فتحی واجارگاه، کورش (1386)،برنامه درسی به سوی هویت‌های جدید، تهران: آییژ.
قادری، مصطفی (1388)، بسترهای فهم برنامه درسی، تهران: یادواره کتاب.
قاسم‌پور دهاقانی، قاسم و احمدرضا نصر (1391)، «رویکرد معنوی و برنامه درسی»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، س13، ص71−92.
کیامنش، علیرضا (1388)، نقادی و خبرگی آموزشی، مندرج در کتاب برنامه درسی: نظرگاه‌ها، چشم‌اندازها (مهرمحمدی و همکاران)، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، به نشر.
مرادی، مسعود؛ میرمحمد سید کلان و لیلا عیاری (1393)، «طراحی الگوی برنامه درسی معنوی در راستای تربیت زمینه‌ساز؛ راهبردها و راهکارهای اجرایی آن»،پژوهش‌های مهدوی، س9، ص117−140.
مقدم‌زاده، علی )1393(، شناساییراهکارهایمؤثرنهادینه‌سازیفرهنگایثاروشهادتدرمدارس ازنظردبیرانشهرقم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی دانشگاه شاهد تهران.
معروفی، یحیی و زهرا کرمی (1392)، «برنامه درسی معنوی، چیستی وچرایی»، مجموعهچکیده مقالاتچهارمینهمایشانجمنفلسفهتعلیموتربیتایرانمبانیفلسفیتحولدرنظام آموزشوپرورشایران، مشهد: دانشگاه فردوسی.
موسوی، فرانک (1389)، برنامه درسی معنوی در هزاره سوم، کرمانشاه: دانشگاه آزاد اسلامی.
مهرمحمدی، محمود و مسعود امین‌خندقی (1388)، «مقایسۀ ایدئولوژی‌های برنامه درسی آیزنر با میلر: نگاهی دیگر»، مطالعاتتربیتیوروان‌شناسیدانشگاهفردوسی مشهد، س1، ش4، ص32−74.
مهرمحمدی، محمود (1383)، آموزش عمومی هنر، چیستی، چرایی و چگونگی، تهران: مدرسه.
میلر، جان پی (1380)،آموزش و پرورش و روح: به سوی یک برنامه درسی معنوی، ترجمه نادرقلی قورچیان، تهران: آزاده.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد؛ مجید قدمی و کوثر افضلی (1390)، «نقش هنر در تربیت معنوی، تعلیم و تربیت»، س27، ش108، ص91−108.
میرزابیگی، علی (1383)، نقش هنر در آموزش و پرورش و بهداشت روانی کودکان، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، وزارت آموزش و پرورش، تهران: مدرسه.
میرلوحی، سیدحسین (1387)، «اهمیت تربیتی سکوت از دیدگاه هستی‌گرایانه و امکان گنجاندن آن در برنامه درسی مدارس»، کتاب برنامه درسی، نظرگاه‌ها، رویکردها و چشم‌اندازها، تهران: سمت.
موسوی خمینی، روح‌الله (1373)، چهلحدیث،تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیe.
نجفی، حسن؛ رضا وفایی و حسن ملکی (1394)، «تبیین ابعاد و مؤلفه‌های رشد معنوی انسان و تحلیل محتوای آن در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش ایران»، مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، س1، ش4، ص125−150.
نجفی، محمد و فاطمه کشانی (1388)، «برنامۀ درسی معنوی برای دستیابی به تربیتدینی»، مجموعهمقالاتهمایشتربیتدینی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
یارمحمدیان، محمدحسین؛ احمدعلی فروغی ابری؛ ابراهیم میرشاه جعفری و احمدرضا اوجی‌نژاد (1391)، «بررسی تطبیقی رویکردهای برنامه درسی معنوی با توجه به مؤلفه‌های برنامه درسی معنوی در چند کشور جهان»، رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، س1، ص83−102.
Amram, Y., (2007), The Seven Dimensions of Spiritual Intelligence: An Ecumenical, Grounded Theory. Institute of Transpersonal Psychology. PaloAlto, CA. pp 1-8.
Bigger, S., (2008), “Secular Spiritual Education?” E-journal of the BritishEducation Studies Association, 1, 60-70.
Bowman, N. A., & Small, J. L., (2010), “Do College Students who Identify with Aprivileged Religious Group Experience Greater Spiritual Development-Exploring Individual and Institutional Factors”, Journal of Research in Higher Education, 51, 595-614.
Brona, M., & Fiona, T., (2007), “Spirituality as a Universal Concept: Student Experience of Learning about Spirituality Through the Medium of art”,NurseEducation in Practice, 7, 275–284.
Buchanan, M., (2013), “Attending to the Spiritual Dimension to Enhance Curriculum Change”, Journal of Beliefs and Values: Studies in Religion & Education. 31, 191-201.
Cecero, J. J, Prout, T. A., (2011), “Measuring Faculty Spirituality and its Relationship to Teaching Style”, Journal of Religion & Education, 38, 128-140.
Crick, R. D., & Jelfs, H., (2011), “Spirituality, Learning and Personalisation: Exploring the Relationship Between Spiritual Development and Learning to Learn in a Faith-Based Secondary School”, International Journal of Children's Spirituality, 16, 197-217-34.
Christine, M. Chris, H., (2015), “Spiritual and Religious Capabilities for CatholicSchoolse”, Journal of Catholic Educationin Australasia, 2, 67-89.
Daniliuk, A. I., Kondakov, A. M., & Tishkov, V, A., (2010), “The Spiritual and Moral Education of Russia's School Students”,Journal of Russian Education and Society, 52, 3-1869.
Eisner, E., (1989), The Educational Imaination: on the Design and Evaluation of Education Programs, 3rd ed, Newyork: Macmillan.
Halama, P., & Strizenec, M., (2004), “Spiritual, existential or Both? Theoretical considerations on the Nature of Higher Intelligences”, Journal of Studia Psychologica, 43, 239-253.
Heim Brock, H., (2004), “Beyond Secularization: Experiences of the Sacred ineducation”, Journal of moral education. 5, 162-171.
King, U., (2010), “Earthing Spiritual Literacy: How to link Spiritual Development and Education to a New Earth Consciousness?”, Journal of Beliefs & Values: Studies in Religion & Education, 31, 254-260.
Miller, j.p. & et al, (2005), Holistic learning and spirituality in education: breaking new ground state university of new York press, Albany.
Miller. John. P., (2000), Education and the soul: Toward a Curriculum spiritual, state university of New York.
Mooney, Brona. Timmins, Fiona, (2007), Spirituality as a Universal Concept: Student experience of learning about spirituality through the medium of art Nurse Education in Practice .7, 275-284.
Meehan, C., (2002), “Promoting Spiritual Development in the Curriculum”, Journal of Pastoral Care in Education, 20, 16-24.
Olson JK et al (2003), “Addressing the Spiritual Dimension in Canadian Undergraduate Nursing Education”, CanadianJournal of Nursing Research, 35, 94-107.
Plante, T. G., (2008), “What do the Spiritual and Religious Traditions Offer the Practicing Psychologist?”, Pastoral Psychology, 56, 429-444.
Pace, G. (ed.), (2010), Whole Learning in the Middle School: Evolution and Transtion, Norwood, M.A.: Christopher-Gordon Publishers, Inc.
Rivelli, S., (2010), “Citizenship Education at High School: A Comparative Study Between Bolzano and Padova (Italy)”, Journal of Social and Behavioral Sciences, 2, 4200–4207.
Sheldrake, P., (2007), A Brief History of Spirituality. Oxford, Malden and Calton: Blackwell.
Sherwood, P., (2006), “Soul Education: in spiring a new passion for stutain a blekearning”, AAEE confer, 3-5,6, 1-17.
Soza, M., (2009), “I Saw the Universe and I Saw the world: Exploring Spiritual Literacy with Young Children in a Primary Classroom”, InternationalJournal of Children's Spirituality, 16, 19-35.
Slattery, P., (2006), Curriculum Development in the Postmodern Era, New York: Garland Publishing.
Sahu, T. K., & Pradhan, S. R., (2008), A Conceptual analysis of spiritual intelligence and its relevance, Retrieved from http://shiram college. academia. edu/Tapansahu/papers.
Sisk, D., (2008), “Engaging the Spiritual Intelligence of Gifted Students to Build Global Awareness”, Journal of Roeper Review, 30, 24-30.
Tisdell, E. J., (2003), Exploring Spirituality and Culture in Adult and Higher Education. San Francisco: Jossey - Bass.
Vaughan, F., (2002), “What is Spiritual Intelligence?”, Journal of Humanistic Psychology, 42, 16-33.
wright, A., (2010), Spirituality and Education. Simultaneously published in the USA and Canada by Routledge falmer29 west 35th street. New York.NY.10001.
Zohar, D., & Marshall, I. (2006), “SQ: Spiritual Intelligence approaches”, journal of Children Spirituality.5, 101-127.
ابتدای صفحه