نادری, عاطفه, حیدری, محمدحسین, میرباقری فرد, سید علی اصغر. (1400). بازشناسی مؤلفههای شاگردپروری در عرفان اسلامی با تأکید بر منش معلمی جنید بغدادی، بایزید بسطامی و نجم‌الدین کبری. فصلنامه علمی تربیت اسلامی, 16(35), 7-33. doi: 10.30471/edu.2020.6482.2241
عاطفه نادری; محمدحسین حیدری; سید علی اصغر میرباقری فرد. "بازشناسی مؤلفههای شاگردپروری در عرفان اسلامی با تأکید بر منش معلمی جنید بغدادی، بایزید بسطامی و نجم‌الدین کبری". فصلنامه علمی تربیت اسلامی, 16, 35, 1400, 7-33. doi: 10.30471/edu.2020.6482.2241
نادری, عاطفه, حیدری, محمدحسین, میرباقری فرد, سید علی اصغر. (1400). 'بازشناسی مؤلفههای شاگردپروری در عرفان اسلامی با تأکید بر منش معلمی جنید بغدادی، بایزید بسطامی و نجم‌الدین کبری', فصلنامه علمی تربیت اسلامی, 16(35), pp. 7-33. doi: 10.30471/edu.2020.6482.2241
نادری, عاطفه, حیدری, محمدحسین, میرباقری فرد, سید علی اصغر. بازشناسی مؤلفههای شاگردپروری در عرفان اسلامی با تأکید بر منش معلمی جنید بغدادی، بایزید بسطامی و نجم‌الدین کبری. فصلنامه علمی تربیت اسلامی, 1400; 16(35): 7-33. doi: 10.30471/edu.2020.6482.2241
بازشناسی مؤلفههای شاگردپروری در عرفان اسلامی با تأکید بر منش معلمی جنید بغدادی، بایزید بسطامی و نجم‌الدین کبری
2دانشیار
گروه علوم تربیتی
دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی
دانشگاه اصفهان
3استاد گروه ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
چکیده
«عرفان اسلامی» یکی از منابع غنی در فرهنگ اسلامی−ایرانی است که با رجوع به آن، میتوان دلالت‌های ارزشمندی برای تعلیم و تربیت اسلامی، بازشناسی نمود. یکی از این دلالت‌ها، «شاگردپروری» است. بسیاری از عرفای مسلمان، ضمن اهتمام به سیر و سلوک عرفانی، به پرورش شاگرد نیز التفات ویژه‌ای داشتهاند. در این راستا، پژوهش حاضر به مطالعه احوال، اقوال و منش شاگردپروری سه عارف مشهور یعنی جنید بغدادی، بایزید بسطامی و نجم‌الدین کبری پرداخته و با بهره‌گیری از روش تحلیل مضمون، بیست و چهار مؤلفۀ شاگردپروری را بازشناسی نموده است. در گام بعدی، مؤلفههای اولیه (خرده مضمون‌ها) در قالب دو مضمون سازمان‌دهنده (منش فردی و منش میان‌فردی) دستهبندی شدند و در نهایت همۀ آنها در ذیل مضمون فراگیر «منش شاگردپروری» قرار گرفتند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که از میان مضمون‌های استنتاج شده، شش مضمون «عبودیت و بندگی خداوند، حسن خلق، تخصص و تبحر علمی، کلام نافذ و تأثیرگذار، مجاهدت در کسب علم و حفظ حرمت و شخصیت شاگردان» از بیشترین فراوانی برخوردار بوده و از مهم‌ترین ویژگی‌های معلم شاگردپرور محسوب میشوند. تدوین شبکه مضامین، چارچوب مفهومی از رابطه مضمون‌های شاگردپروری و الگوی «معلم شاگردپرور» از دیگر یافته‌های این پژوهش به شمار میآید.
Recognizing the components of “disciple-educating” in Islamic mysticism
With emphasis on the teacher character of Jonaid Baghdadi, Bayazid Bastami and Najoddin Kobra
نویسندگان [English]
َAtefeh Naderi1؛ Mohammad Hossein Heidari2؛ Seyyed Aliasghar Mirbagherifard3
1Faculty of Education and Psychology, University of Isfahan, Iran
2Associate Professor
Department Of Education
Faculty of Education and Psychology
University of Isfahan
3Faculty of Literature and Humanities
چکیده [English]
"Islamic mysticism" is one of the rich sources in Islamic-Iranian culture, which can be used to identify valuable implications for Islamic education. One of these implications is "disciple-educating". Many Muslim mystics have paid special attention to nurturing the student while paying attention to mystical conducts. In this regard, the present study has examined the circumstances, sayings and character and conducts of three famous mystics, namely Jonaid Baghdadi, Bayazid Bastami and Najmoddin Kobra, and by using the method of thematic analysis, has recognized the twenty-four components of disciple-educating. In the next step, the initial components (sub-themes) were categorized into two organizational themes (individual character and interpersonal character), and finally all of them were included in the comprehensive theme of “disciple-educating manner". The findings of this study show that among the thematic themes, the six themes of "worship and servitude of God, good character, expertise and scientific proficiency, penetrating and effective speech, struggle in acquiring knowledge and maintaining the dignity and personality of students" have had the most abundance and they are the most important characteristics of a disciple-educating teacher. The development of a thematic network and a conceptual framework for the relationship among themes of disciple-educating, and the “disciple-educating model” are other findings of this study.
1. اسفندیار، محمدرضا (1384)، آشنایان ره عشق: مجموعه مقالاتی در معرفی شانزده عارف بزرگ، تهران: مرکز نشر دانشگاهی: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
2. جامی، عبدالرحمن بن احمد (1370)، نفحات الانس من حضرات القدس، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: اطلاعات.
3. حمویه، غیاثالدین (1389)، مرادالمریدین، مقدمه، تصحیح و تعلیقات علیاصغر میرباقری‌فرد و زهره نجفی؛ زیر نظر مهدی محقق و علیاصغر میرباقری‌فرد، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران−دانشگاه مک گیل.
4. حیدری عبدی، احمد (1374)، «نظام تربیت در ژاپن و مقایسۀ آن با نظام تربیت در ایران»، مجله تعلیموتربیت، شماره 43، ص49−86.
5. خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی (بیتا)، تاریخ بغداد، ج7، بیروت: دارالکتب العلمیه.
6. خلیلی، نیک محمد (1395)، نقش ارتباط مؤثر استاد و طلبه بر پیشرفت تحصیلی طلاب جامعه المصطفی العالمیهs، پایاننامه کارشناسی ارشد، پژوهشکده علوم اسلامی.
7. دهباشی، مهدی و سیدعلیاصغر میرباقری‌فرد (1388)، تاریخ تصوف (1)، تهران: سمت.
8. رادمهر، فریدالدین (1378)، جنید بغدادی (تاج العارفین): شرحی بر زندگی، افکار و آثار جنید بغدادی، تهران: روزنه.
9. رضایی، مهدی (1387)، مکتب جنیدیه؛ ریشهها و اندیشهها، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
10. رمضانی، فاطمه؛ محمدحسین حیدری و رضاعلی نوروزی (1396)، «معلم الهامبخش کیست؟ کنکاشی در سلوک و منش چهار معلم برجسته ایران در دوره معاصر»، پژوهش در مسائل تعلیموتربیت اسلامی، 37(25)، ص57−77.
12. زرینکوب، عبدالحسین (1367)، جستجو در تصوف ایران، تهران: چاپخانۀ سپهر.
13. زینالی خامنه، کاوه (1390)، اصول و روشهای تربیت عرفانی در اندیشههای امام خمینیe، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه علامه طباطبایی.
14. سبحانی‌نژاد، مهدی و رحیمه رسولی (1388)، «تبیین جایگاه و ضرورت شاگردپروری و مؤلفههای آن به‌منظور اثربخش‌سازی نظام آموزش و پژوهش دانشگاهی»، مطالعات معرفتی در دانشگاه، 44، ص80−112.
15. سهلگی، محمد بن علی (1384)، النور (دفتر روشنایی: از میراث عرفانی بایزید بسطامی)، ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
16. شمشیری، بابک (1385)، تعلیم و تربیت از منظر عشق و عرفان، تهران: طهوری.
17. شهید ثانی (1359)، منیه المرید فی آداب المفید و المستفید، آداب تعلیموتربیت در اسلام، ترجمۀ محمدباقر حجتی، بیجا: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
18. صدرا، محمدباقر (1371)، مردان خدا (تحریری دیگر از تذکره الاولیاء)، بیجا: سلسله نشریات ما.
19. صدیق، عیسی (1354)، تاریخ فرهنگ ایران (از آغاز تا زمان حاضر)، تهران: چاپخانۀ زیبا.
20. عابدی جعفری، حسن؛ محمدسعید تسلیمی؛ ابوالحسن فقیهی و محمد شیخزاده (1390)، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در دادههای کیفی»، اندیشه مدیریت راهبردی، 10، ص151−198.
21. عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم (1386)، تذکره الاولیا، بررسی، تصحیح متن، توضیحات و فهارس از محمد استعلامی، تهران: زوار.
22. غفاری هشجین، زاهد؛ کشاورزی شکری، عباس و میرزا محمدی، محمدحسن و آمرورامینی، نرگس (1391) «مؤلفههای اخلاق علمی و شاگردپروری در سیره علمی−آموزشی امام خمینیe»، تربیت اسلامی، شماره 15، ص65−88.
23. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1372)، المحجه البیضا فی تهذیب الاحیاء (راه روشن)، ترجمۀ محمدصادق عارف، ج6 و 5، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
24. کبری، شیخ نجم‌الدین (1368)، فوائح الجمال و فواتح الجلال، ترجمۀ محمدباقر ساعدی خراسانی، به اهتمام حسین حیدرخانی مشتاقعلی، تهران: مروی.
25. ماستری فراهانی، محمدمهدی (1392)، بررسی آموزههای آداب استادی و ادب شاگردی در آثار شاخص ادب فارسی تا قرن هشتم، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه علامه طباطبایی.
26. محسنی، منوچهر (1346)، تحقیق در احوال و آثار شیخ نجم‌الدین کبری اُویسی، تهران: شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران.
27. محمدی، کاظم (1392)، نجم‌الدین کبری، پیر ولی تراش، کرج: انتشارات نجم کبری.
28. ملکی، حسن (1389)، تعلیموتربیت اسلامی با رویکرد کلاننگر، تهران: عابد.
29. میرباقری‌فرد، سیدعلیاصغر (1391)، «عرفان عملی و نظری یا سنت اول و دوم عرفانی؟ (تأملی در مبانی تصوف و عرفان اسلامی)»، پژوهشهای ادب عرفانی (گوهر گویا)، 2(6)، ص65−88.
ابتدای صفحه