نقد محتوای فقهی−تربیتی کتاب‎های دین و زندگی دوره متوسطه دوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات دانشگاه فرهنگیان،تهران،ایران

2 استادیار دانشگاه یاسوج

3 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث

چکیده

کتاب‎های دین و زندگی مقطع متوسطه دوم، در نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، در موضوع تعلیمات دین اسلام، برای مخاطبان نوجوان، به‌عنوان منبع اصلی آموزش دین، مورد استفاده قرار می‎گیرد؛ به همین جهت، لازم است این کتاب‎ها از جهات مختلف مورد نقد و ارزیابی قرار گیرند. نقد این کتب به روش تحلیل محتوا، نشان می‎دهد آموزه‎های فقهی کمترین سهم را در آموزش دینی نوجوانان دارد. این در حالی است که احکام فقهی کارکردهای مهمی مانند توجه دادن به پاکیزگی، وقت‎شناسی، مسئولیت‌پذیری و اطاعت‌پذیری دارد. فقدان نگرش سیستمی مؤلفان این کتب به دین، از جمله در احکام شرعی سبب گردیده است حتی در موضوعات محدود طرح شده، آموزه‎های فقهی در موضوع خانواده و اقتصاد که موضوعات مهم و اولویت‌دار در جامعه ایران است، از جهات مختلف قابل نقد باشد. این پژوهش تلاش دارد با تبیین جایگاه آموزه‎های فقهی در تربیت یک نسل سالم، پیشنهادی در راستای تبیین سیستمی احکام خانواده و اقتصاد باتوجه به اهمیت آن در زندگی فردی و اجتماعی آینده ایران، ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Review of the Jurisprudential Content of ‘Religion and Life’ Books in the Senior High School

نویسندگان [English]

  • Bibi Zeynab Husseini 1
  • Hussein Qa’mi Asl 2
  • Muhsen Azhand 3
1 استادیار گروه الهیات دانشگاه فرهنگیان،تهران،ایران
2 Assistant Professor in Yasuj University
3 MA of the Quran and Hadith Sciences
چکیده [English]

The ‘Religion and Life’ books in senior high school in the Iranian education system are used in the subject of Islamic teachings by the teenagers as the main source of education. It is necessary that the researchers evaluate  them critically as they are of great importance because of the comprehensiveness of this training for adolescents in Iran.
The review of these books, through content analysis method, shows that jurisprudential teachings have the lowest and the least contribution in religious education of adolescents, while jurisprudential rulings have important functions of purity, punctuality, responsibility,  and obedience in human civilization.
The lack of systemic attitude towards religion, including in religious laws, has caused the authors of these books to be, even in the limited subjects criticizable in explaining the jurisprudential teachings and in the subject related to family and economics. 
This research attempts to explain the position of jurisprudential teachings in the education of a healthy generation in order to offer a systematic explanation of family and economic laws considering its importance in the individual and social life of the future Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • religious education؛ religion and life books
  • jurisprudential rulings؛ systemic attitudes؛ book review
1. قرآن کریم (1373)، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، قم: دفتر مطالعات تاریخ و فرهنگ اسلامی.
2. آشتیانی، مهدیه (1391)، «اهداف ازدواج و کارکردهای آن از منظر اسلام»، پژوهش‌های زنان، ش313، ص55−84.
3. ابراهیم زاده، عیسی (1389)، «میزان تحقق اهداف درس دین و زندگی»، مجله رشد آموزش قرآن، ش76، ص10−15.
4. ابن‌بابویه، محمد بن علی (1385)، علل الشرائع، قم: کتاب‌فروشی داوری.
5. ابن‌براج (1406ق)، المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
6. ابن‌سعد، محمد بن سعد بن منیع (1418)، الطبقات الکبری، بیروت: دارالکتب العلمیه.
7. ابن‌شبه، عمر بن شبه (1399)، تاریخ المدینه، جده، سید حبیب محمود.
8. ابن‌فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
9. ایمانی، محسن (1383)، «تحلیل محتوای کتاب هدیه‌های آسمانی»، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، ش7، ص116−142.
10. باردن، لوئیس (1375)، تحلیل محتوا، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
11. بازرگان، مهدی (1338)، «بعضی نظریات پیشنهادی در زمینه تعلیمات دینی»، مجموعه حکمت، ص8−12.
12. بحرانی، محمود (1392)، «تحلیل آمارهای ازدواج و طلاق زوج‌های ایرانی»، جمعیت، ش85، ص43−56.
13. برقی، احمد بن محمد بن خالد (1371)، المحاسن، قم: دارالکتب الاسلامیه.
14. بروجردی، آقا حسین (1386)، جامع احادیث الشیعه، تهران: انتشارات فرهنگ سبز.
15. بلاذری، احمد بن یحیی (1411ق)، انساب الاشراف،‌ بیروت: دارالفکر.
16. بناری، علی‌همت (1381)، «نگاهی به تعامل فقه و تربیت»، مجله معرفت، ش57، ص39−49.
17. پژوهشکده تحقیقات اسلامی (1386)، فرهنگ شیعه، قم: زمزم هدایت.
18. تسخیری، محمد (1383)، «مصالح مرسله و امکان حجیت آن»، فقه اهل البیتb، ش4، ص97−101.
19. جانی‌پور، محمد (1392)، «رهاوردهای استفاده از روش تحلیل محتوا در فهم احادیث»، پژوهش‌های قرآن و حدیث، ش2، ص27−58.
20. جمعی ازمولفان (بی‌تا)، مجله اهل البیتb، قم: دایره المعارف فقه اسلامی، ج1، ص50 (نرم‌افزار جامع فقه).
21. حجاب، محمد بنیه (1961)، مظاهر الشعوبیة فی الادب العربی، مصر: مکتبة‌النهضة.
22. حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل‌البیتb.
23. حسن زاده آملی (1381)، هزار و یک کلمه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
24. حکیمی، محمدرضا (1421ق)، «الاجتهاد بین احکام الدین و اهداف الدین»، قضایا الاسلامیه، ش10، ص105−114.
25. خمینی، روح‌الله (1423ق)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیe.
26. خوئی، بهی (1376)، «تحدید النسل، منبر الاسلام»، ش1، ص20−22.
27. رضایی اصفهانی (1387)، تفسیر مهر قرآن، تهران: پژوهشنامه تفسیر و قرآن.
28. رضایی زارچ، رضا (1389)، «بررسی نسبت جهانی شدن با تربیت دینی»، مجله مهندسی فرهنگی، ش37، ص22−37.
29. ساعدی، شاکر عطیه (1426)، المعاد الجسمانی، قم: المرکز العالمی للدراسات.
30. شهید ثانی (1420ق)، الفوائد الملیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
31. شعاری‌نژاد، علی‌اکبر (1388)، «تعلیم و تربیت»، رشد معلم، ش245، ص14−17.
32. صاحب جواهر، محمد بن باقر (1367)، جواهر الکلام، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
33. صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1966)، علل الشرائع، قم: انتشارات داوری.
34. صرامی، سیف‌الله (1383)، «درآمدی بر جایگاه مصالح مرسله»، قبسات، ش32، ص81−100.
35. صنقور، محمد (1428)، المعجم الاصولی، قم: منشورات الطیار.
36. طالبی، ابوتراب (1391)، «مسئولیت‌پذیری اجتماعی جوانان»، علوم اجتماعی، ش59، ص207−240.
37. طباطبایی، محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، ج20، ‏قم: جامعۀ مدرسین حوزه علمیه قم.
38. علی صغیر، محمدحسین (2004)، الامام جعفر الصادق، دمشق: دار سلونی.
39. غزالی، ابوحامد (1416ق)، مجموعه رسائل غزالی، بیروت: دارالفکر.
40. فراهیدی، خلیل بن احمد (١۴١٠ق)، کتابالعین، قم: دارالهجره.
41. قَایْماز ذهبی، شمس‌الدین أبوعبدالله (1405ق)، سیر أعلام النبلاء، بیروت: مؤسسة الرسالة.
42. کشی، محمدبن‌عمر (1348)، رجال الکشی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
43. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
44. کهنوجی، مرضیه (1390)، «اقتصاد اسلامی»، سفیر نور، ش20، ص185−208.
45. کشی، محمد بن عمر (1348)، ‌رجال الکشی، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
46. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحارالأنوار، بیروت: دارالکتب.
47. مجلسی، محمدباقر (1403)، بحارالانوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
48. مرعشی تستری نورالله (1409ق)، احقاق الحق و ازهاق الباطل، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
49. مزیدی، محمد (1395)، «تحلیل محتوای کتاب‎های دین و زندگی»، پژوهش‌های برنامه درسی، ش1، ص67−99.
50. مسعودی، غلامحسین (۱۳۸۲)، مبانی و اصول آموزش و پرورش، مشهد: آستان قدس رضوی.
51. مطهری، مرتضی (بی‌تا)، فقه و حقوق، قم: بینا.
52. ملکی، علی (1397)، «مبانی مشروعیت نظام جمهوری اسلامی»، سیاست متعالیه، ش21، ص77−94.
53. موحد، مجید (1389)، «آرایش و زندگی اجتماعی دختران جوان»، زن در توسعه و سیاست، ش28، ص79−106.
54. موسائی، میثم (1387)، «بررسی نقش خمس در رفع فقر مطالعه موردی شهر شال قزوین»، مجله راهبرد توسعه، ش16، ص94−119.
55. مهدوی کنی، محمدرضا (1384)، نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
56. حسین، میرحامد (1366)، عبقات الانوار، اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین.
57. میرزائی، مهدی (1390)، «مدلی برای سنجش رابطه دین‌داری و فرهنگ سیاسی»، پژوهش سیاست نظری، ش23، ص27−55
48. همامی، عباس (1393)، «جایگاه عقلانی اخلاق در ادیان توحیدی»، پژوهش دینی، ش28، ص1−20.
49. Alishahi ghalehjougi, Abolfazl, et al, (2017), Rereading the Motivations Behind the Prohibition of Narrations and Recording Traditions and Their Historical Implications, Journal of Shi’a Islamic Studies, p. 313-341.