بازنمایی سیره و شخصیت حضرت فاطمه زهرا (س) در کتاب‌های درسی دوره متوسطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا تهران، ایران

چکیده

متون درسی دوره مدرسه فرصت ایده‌آلی برای تربیت و پرورش شخصیت دانش‌آموزان محسوب می‌شود و برای تحقق این مهم اغلب از شخصیت‌های برتر و الگو بهره گرفته می‌شود. سیره و شخصیت حضرت فاطمه زهرا(س) فرصت مناسبی را برای سیاستگذاران آموزش دوره متوسطه و مؤلفان کتاب‌های درسی فراهم می‌آورد تا بتوانند با بهره‌گیری از آن، سبک زندگی اسلامی و شیعی را با اتکا بر شخصیت تاریخی و چند وجهی آن حضرت به دانش‌آموزان مقطع متوسطه آموزش دهند. در این پژوهش که به شیوه تحلیل محتوا صورت گرفته، کتاب‌ها و متون درسی دوره متوسطه (اول و دوم) بررسی شده است. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که اگرچه تلاش مناسبی در این کتاب‌ها برای معرفی فاطمه (س)صورت گرفته، اما بازنمایی ابعاد شخصیتی و سیره آن حضرت در این متون، آنگونه که باید ترسیم نشده است. به طور کلی‌ می‌توان گفت که تصویر ارائه شده از آن حضرت در متون درسی عمدتاً متکی بر قالب‌های مرسوم، ثابت و تکراری است و به‌رغم وجودِ درس «برترین بانو» در پیام‌های‌آسمان پایه هفتم دوره اول متوسطه، ارتقاء کیفی و هدفمند وجوه شخصیتی آن حضرت در کتاب‌های درسی این مقطع ضروری به‌نظر می‌رسد.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Representation of Fatima Zahra's Sirah and Personality in the Secondary School Textbooks

نویسنده [English]

  • Zeinab Fazli
Department of History of Islamic Culture and Civilization, Faculty of Theology, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

School textbooks are an ideal opportunity to educate and nurture the students’ personalities, and to achieve this goal, often the super patter characters and personalities is used. The sirah and personality of Fatima provides a good opportunity for the policy makers of the high school education and textbook authors, to be able to use it to teach Islamic and Shiite lifestyles based on the historical and multifaceted personality of her to high school students. In this research, which has been done by content analysis, have been reviewed the high school books and textbooks (first and second order).The findings of this study show that although an acceptable effort has been made in these books to introduce Fatima, but the representation of the dimensions of her personality and character has not been drawn as it should be. In general, it can be said that the image of the Supreme Lady in the textbooks seems to be mostly stereotype, and despite some phrases, such as the lesson "The Best Lady" in the book of Sky messages in seventh grade of the first period of high school, the current situation is far from favorable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic lifestyle . Sirah of the Fatima . the super pattern of Muslim lady . Critique of textbooks

مراجع

‌قرآن کریم.
1. إبن‌ابی‌طاهر، أبوالفضل احمد (1326ه‍/1908م)، بلاغات النساء، تحقیق أحمد الألفی، القاهرة: مطبعة مدرسة والدة عباس الأول.
2. أبن‌‌شهرآشوب، أبوجعفر رشیدالدین محمد بن علی (1379ق)، المناقب، قم: المطبعة العلمیة.
3. ‌إبن عبدالبر، أبوعمر یوسف بن عبدالله (1412)، الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت: دار الجیل، ط الأولى.
4. احکام (1) (ویژه پسران) − پایۀ دهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ چهارم.
5. احکام (1) (ویژه دختران) − پایۀ دهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ چهارم.
6. اخلاق اسلامی (1) − پایۀ دهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ چهارم.
7. اخلاق اسلامی (3) − پایۀ دوازدهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ دوم.
8. اخوان صرّاف، زهرا و حسینی‌ شاه‌ترابی، سید مرتضی (1387)، «فاطمه زهراB در کلام معصومین»، بانوان شیعه، شماره 17، ص23−44.
9. اصول عقاید (2) − پایۀ یازدهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ سوم.
10. اصول عقاید (3) − پایۀ دوازدهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ دوم.
11. البرزی، محبوبه و دیگران (1394)، «بررسی میزان برخورداری کتاب‌های دین و زندگی مقطع دبیرستان از مؤلفه‌های روش تربیت الگویی در اسلام»، پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، شماره 29، ص121−133.
12. امام خمینیg، روح الله ( 137)، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینیB.
13. بهجت‌پور، عبدالکریم (1394)، «سبک زندگی فاطمی»، پژوهش‌نامه سبک زندگی، شماره 1، ص99−120.
14. پیام‌های آسمان (تعلیم و تربیت اسلامی پایۀ هشتم دوره اول متوسطه) (1398)، وزارت، چاپ ششم.
15. پیام‌های آسمان (تعلیم و تربیت اسلامی پایۀ هفتم دوره اول متوسطه) (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ هفتم.
16. تاریخ اسلام (1) − پایه دهم دورۀ دوم متوسطه (رشته علوم و معارف اسلامی) (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ چهارم.
17. تاریخ اسلام (2) − پایۀ یازدهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ دوم.
18. تاریخ معاصر ایران − پایۀ دوازدهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ سوم.
19. تاریخ معاصر ایران − پایۀ یازدهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ سوم.
20. تاریخ (2) از بعثت پیامبر اسلام تا پایان صفویه − پایۀ یازدهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ سوم.
21. تاریخ (3) ایران دوره اسلامی پایۀ دوازدهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ دوم.
22. تاریخ (3) ایران و جهان معاصر − پایۀ دوازدهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ دوم.
23. خامنه‌ای، سیدعلی (1397)، بیانیۀ گام دوم انقلاب، به مناسبت چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی ایران.
24. دین و زندگی (2) − پایۀ یازدهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ سوم.
25. دین و زندگی (3) − پایۀ دوازدهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ دوم.
26. رنجبر، محمدعلی و کشاورز، هادی (1392)، «رویکرد تربیتی تاریخ و تعامل با نظام تعلیم و تربیت»، پارسه، شماره 20، ص1−33.
27. روش استنباط احکام (احکام (3) − پایۀ دوازدهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش، چاپ دوم.
28. روحانی ‌دهکردی، سولماز و باقری قلعه‌سی، اشرف (1391)، مدرسه و نقش آن در تعلیم و تربیت ارزش‌ها، شماره 179، ص95−103.
29. شریعتی، علی (1357)، فاطمه فاطمه است، [بی‌جا]، نشر آیت/سلمان.
30. الشعیری، تاج‌الدین محمدبن‌ محمد (1405ق)، جامع الأخبار، قم: انتشارات رضی.
31. شهیدی، سیدجعفر (1387)، زندگانی فاطمه زهرا، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
32. الشیخ الصدوق، أبی جعفر محمد بن علی بن بابویه القمی (1417)، الأمالی، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة، قم: مرکز الطباعة والنشر فی مؤسسة البعثة.
33. همو (1385ق)، علل الشرایع، قم: مکتبة الداوری.
34. الشیخ المفید، محمدبن محمدبن النعمان العکبری البغدادی (1413)، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم: مؤسسة آل‌ البیتb لاحیاء التراث.
35. ‌صحیفة الرضاg (1406ق)، تحقیق محمد مهدی، مشهد: المؤتمر العالمی للأمام الرضاg.
36. ضمیمۀ پیام‌های آسمان (پایه هشتم دوره اول متوسطه ویژۀ اهل سنّت) (1398)، وزارت آموزش و پرورش: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، چاپ ششم.
37. الطبرسی، فضل بن الحسن (1390ق)، إعلام الورى بأعلام الهدى‏، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
38. عطاردی، عزیزالله (1390)، ترجمه مسند فاطمه زهراB، تهران: عطارد.
39. فارسی (پایه هفتم دوره اول متوسطه) (1398)، وزارت آموزش و پرورش: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، چاپ هفتم.
40. فارسی پایه نهم دوره اول متوسطه (1398)،وزارت آموزش و پرورش: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، چاپ پنجم، 1398.
41. فارسی و نگارش ویژه استعدادهای درخشان پایۀ هشتم دوره اول متوسطّه (1398)،وزارت آموزش و پرورش: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، چاپ پنجم.
42. فارسی (1)‌−پایۀ دهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، چاپ چهارم.
43. قهرمانی‌نژاد شایق، بهاءالدین (1394)، «زندگی و سیره حضرت زهراB به عنوان الگوی سبک زندگی دینی»، راهبرد فرهنگی و اجتماعی، شماره 15، ص219−241.
44. کریپندورف، کلوس (1394)، تحلیل محتوا مبانی روش‌شناسی، ترجمۀ هوشنگ نایبی، تهران: نشرنی.
45. المجلسی، محمد باقر (1403ه‍/1983م)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
46. مدیریت خانواده و سبک زندگی (ویژه پسران) − پایۀ دوازدهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، چاپ دوم.
47. مدیریت خانواده و سبک زندگی (ویژه دختران) − پایۀ دوازدهم دورۀ دوم متوسطه (1398)، وزارت آموزش و پرورش: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، چاپ اول.
48. ‌نوریان، محمد، روش‌های ارزشیابی کتاب‌های درسی با تأکید بر تحلیل محتوای کمّی و کیفی (1394)، تهران، انتشارات شورا.
49. نیکوبرش‌راد، فرزانه (1384)، «فاطمه زهراB؛ الگوی مبارزه سیاسی زن امروز»، بانوان شیعه، شماره 4، ص201−224.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار