تحلیل انتقادی گفتمان تربیتی در ادبیات داستانی دینی کودکان: تحلیل داستان پرواز به‌سوی سیاره آزادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای فلسفه تعلیم و تربیت، مدرس دانشگاه افسری امام علی علیه السلام

چکیده

ادبیات داستانی کودکان یکی از مؤثرترین اشکال تعلیم و تربیت غیررسمی است؛ که متأثر از ایدئولوژی و گفتمان‌های موجود برخی عناصر تربیتی را در کانون توجه قرارمی‌دهد. محمود حکیمی به‌عنوان یکی از پرکارترین نویسندگان کودکان در فضای اجتماعی و سیاسی سال‌های قبل از انقلاب اسلامی و در تقابل با گفتمان نظام سلطه به نگارش داستان‌هایی برای کودکان پرداخته است و تربیت دینی را که دغدغه‌ی‌ خود و بخشی از جامعه روشنفکری آن زمان بود را محتوای مناسب برای داستان‌هایش انتخاب کرده است. پژوهش حاضر با روش تحلیل گفتمان انتقادی و به‌صورت هدفمند داستان «پرواز به‌سوی سیاره آزادی» را که از گونه داستان‌های دینی است، با هدف استخراج برخی عناصر تربیتی شامل اهداف تربیتی، الگوهای رفتاری و روش‌های تربیتی که در نظام‌های اعتقادی (ایدئولوژی‌ها) بیشتر موردتوجه قرار می‌گیرند، تحلیل و تبیین کرده است. نتایج این پژوهش ازنظر تحلیل گفتمانی وجود پنج گفتمان را تائید می‌کند. حکیمی چهار گفتمان رایج هم‌عصر خود یعنی؛ گفتمان چپ مارکسیست، مسیحیت، ملی‌گرایی و سکولار را توصیف و موردنقد قرار داده است. گفتمان پنجم، گفتمان اسلام شیعه و گفتمان غالب و تعلق گفتمانی او است و مضامین تربیتی در این اثر متأثر از همین گفتمان و در تقابل با سایر گفتمان‌ها شکل‌گرفته و ضمن به حاشیه بردن سایر گفتمان‌ها، گفتمان خود را برتری بخشیده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Critical Analysis of Educational Discourse in Children’s Religious Fiction: Analyzing the Fiction Flying to the Planet of Freedom

نویسنده [English]

  • Alireza moghaddam
PhD in Philosophy of Education, Lecturer at Imam Ali Military University
چکیده [English]

Children's fiction is one of the most effective forms of non-formal education; Influenced by the existing ideology and discourses, it focuses on some educational elements. Mahmoud Hakimi, as one of the most prolific children’s writers in the social and political atmosphere of the years before the Islamic Revolution and in opposition to the discourse of the domination system, has written stories for children and chosen religious education, which was concern for him and a part of the intellectual community at that time, as the appropriate content for his stories.  The present study aims to analyze and explain the fiction the Flying to the Planet of Freedom, which is a religious fiction, in order to extract some educational elements including educational objectives, behavioral patterns, and educational methods paid more attention by ideologies. The research method is critical discourse analysis through purposive sampling. The findings of this study confirm five discourses in terms of discourse analysis. Hakimi has explained and criticized four common discourses of his time: Marxist Left, Christianity, Nationalism, and Secularism. The fifth discourse is the discourse of Shia Islam and the dominant discourse, and the educational themes in this work have been formed under the influence of this discourse and in opposition to other discourses, and while marginalizing other discourses, it has given its own discourse superiority.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Children's religious literature
  • discourse analysis
  • education
  • Mahmoud Hakimi

مراجع

 
* قرآن کریم
1. آقاپور، فرزانه (1397)، «شیوه‌ی القای ایدئولوژی و تأثیر آن بر تقابل لذت/ آموزش در دو رمان نوجوان». مجله‌ی مطالعات ادبیات کودک، شماره‌ی 2، ص1−28.
2. احمدی، اصغر (1392)، «تبیین جامعه شناختی تولید و محتوای ادبیات داستانی سیاسی در دهه‌های چهل و پنجاه شمسی»، رساله دکتری جامعه شناسی سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس.
3. برخورداری، رمضان و سیدهادی مدنی (1395)، «تحلیل محتوای کیفی قصه‌های صمد بهرنگی به‎منظور بررسی امکان استخراج مضامین تربیتی−انتقادی»، فصلنامه خانواده و پژوهش، ش30، ص93−116.
4. بشلر، ژان (1395)، ایدئولوژی چیست، ترجمه علی اسدی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
5. حکیمی، محمود (1352)، پرواز به‌سوی سیاره آزادی، تهران: کانون انتشارات، چاپ آفتاب.
6. ساشادینا، عبدالعزیز (1386)، «بنیادهای اخلاقی حقوق بشر»، ترجمه: محمود عباسی، لادن عباسیان، فصلنامه حقوق پزشکی، ش1، ص114−132.
7. ساعی، علی (1387)، روش تحقیق در علوم اجتماعی؛ با رهیافت عقلانیت انتقادی، چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.
8. شیروانی‎شیری، علی (1392)، «بررسی تطبیقی مبانی فلسفی تربیتی و شگردهای جلوه‎گری مقوله‎های «اقتدار و آزادی» در داستان‌های فارسی و انگلیسی کودک»، رساله دکتری رشته فلسفه تعلیم و تربیت، دانشگاه اصفهان.
9. فتوحی، علی (1398)، کتاب سبک‌شناسی؛ نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران: سخن.
10. قائمی‌نیا، علیرضا (1379)، درآمدی بر منشأ پیدایش دین، تهران: معارف.
11. کربلای پازوکی، علی (1385)، «مسئله رستگاری و نجات پیروان ادیان از دیدگاه جان هیک، علامه طباطبایی و استاد مطهری»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، ش20، ص49−80.
12. کریمی‌فیروزجائی، علی (1396)، گفتمان‌شناسی انتقادی، تهران: روش‌شناسان و جامعه‌شناسان.
13. گواهی، عبدالرحیم (1387)، شینتوئیسم، تهران: نشر علم.
14. گوتک، جرالد ال (1388)، مکاتب فلسفی و آراء تربیتی، ترجمه دکتر محمدجعفر پاک‌سرشت، تهران: انتشارات سمت.
15. گیلمت، لوسی (1386)، «روایت‌شناسی ژرارد ژنت»، ترجمۀ محمدعلی مسعودی، فصلنامه ادبی خوانش، شماره8، http://www.khanesh.ir/، بازیابی شده در 5/7/1400.
16. محسنی‌تبریزی، علیرضا (1395)، روش تحقیق کیفی در مکاتب تفسیری، تهران: انتشارات اطلاعات.
17. محمدخانی، کورش (1382)، «بررسی جنبه‎های تربیتی کودک و نوجوان در افسانه‎های شفاهی منطقه گوران کرمانشاه»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع‎رسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
18. محمدی، محمدهادی و زهرا قایینی (1394)، تاریخ ادبیات کودکان ایران، جلد نهم، ادبیات کودکان در روزگار نو1340−1357، تهران: نشر چیستا.
19. مقدادی، صدیقه سادات (1389)، «بررسی زبان‌شناختی ادبیات جنگ برای کودکان در ایران از دیدگاه گفتمان‌شناسی انتقادی»، رساله دکتری زبانشناسی، دانشگاه فردوسی مشهد.
20. میرصادقی، جمال (1385)، عناصر داستان، تهران، نشر سخن.
21. هیوز، هنری‎استیوارت (1396)، آگاهی و جامعه، ترجمه عزت‎الله فولادوند، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
22. یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1394)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر‌‌‎ نی.
23. Machin,D and Mayr, A(2012) How to do Critical Discourse Analysis, Sage: London, 240 pp.
24. Geneette, G. (1980). Narrative Discourse: An Essay in Method, trans. Jane Lewin, Ithaca: Cornell University Press.
25. Keyes, M. & McGillicuddy, A (2014), Politics and ideology in children's literature.Dublin: Four Courts Press.
26. Martenst،A(2015), Ideology in Children’s Literature: Critical Discourse Analysis of the Adult− University of Amsterdam.
27. Parker, L (1992), Discourse dynamics: Critical analysis or social and individual sychology. London: Routledge.
28. Pesonen, J. (2010). Children’s Literature and Informal Education: hanging Representations of Diversity in Finnish Children’s Literature” Conference:ECER.
29. Simpson, P. & Mayr, A. (2010). Language and Power: A Resource Book for Students.
30. Stephens, John; McCallum, Robin. (2011), Ideology and Children’s Books. pp 359−71 in Handbook of Research on Children’s and Young Adult Literature, Edited by Shelby Wolf, Karen Coats. Patricia Enciso, Christine Jenkins. New York: Rotledge.
31. Van Dijk, T. A (n.d), Ideology and discourse. A multidisciplinaryapproach. Retrievedfrom discourse.org. Accessed 3 September 2015.
 
 
 
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار