الگوهای تربیت جنسی سلامت محور در فرایند رشد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه روان‌شناسی، دانشگاه شاهد، تهران،‌ ایران

2 کارشناس‌ ارشد روان‌شناسی اسلامی مثبت‌گرا، مؤسسۀ آموزش عالی اخلاق و تربیت، قم، ایران

چکیده

این تحقیق با هدف ارائه الگوهای تربیت جنسی سلامت‌محور در دوره‌های مختلف رشدی، به صورت کیفی و با روش تحلیل اَسنادی انجام شد. با توجه به شرایط و مسائل خاص جنسینگی افراد، چهار دوره کودکی، نوجوانی، جوانی و پس از ازدواج در نظر گرفته شد. براساس ویژگی‌ها، تکالیف و چالش‌های رشدی، برای هر دوره یک الگوی راهبردی ویژه تربیت و سلامت جنسی به دست آمد. الگوی تربیت جنسیِ سلامت‌محور در دوره کودکی: با سه مؤلفه «محافظت، مراقبت و پیشگیری»، در دوره نوجوانی با سه مؤلفه «مراقبت، پیشگیری و مهار»، در دوره جوانی با سه مؤلفه «پیشگیری، مهار و سلامت» و در دوره پس از ازدواج با سه مؤلفه «تأمین، سلامت و عفاف» مشخص گردید. موفقیت در هر دوره، پیش‌نیاز تحقق مطلوب الگوی دوره بعدی است. این الگوها سیر تحولی تربیت جنسی افراد را با توجه به چالش‌های تحولی آنان نشان می‌دهد و برنامه‌های تربیت جنسی بر مبنای آن در خانواده و نظام آموزشی، تأمین‌کننده سلامت جنسی افراد در تمام دوره‌های رشدی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Patterns of Health-Oriented Sexual Education in the Developmental Process

نویسندگان [English]

  • Masoud Nouralizadeh Mianaji 1
  • Abdullah Rahimi 2
1 Assistant Professor, Department of Psychology, Shahed University, Tehran, Iran
2 Senior expert in positivist Islamic psychology, Higher Education Institute of Ethics and Education
چکیده [English]

This study aims to provide patterns of health-oriented sexual education in different developmental periods qualitatively and by documentary analysis method. According to the specific sexual conditions and issues of the individuals, four periods of childhood, adolescence, youth and the post-marriage were considered. Based on the characteristics, tasks and developmental challenges, a specific strategic pattern for sexual education and health was obtained for each period. Pattern of health-oriented sexual education in childhood was identified with three components "protection, care and prevention", in adolescence with three components "care, prevention and control", in youth with three components "prevention, control and health" and in the post-marriage period with three components of "satisfaction, health and chastity". Success in each period is a prerequisite for the optimal realization of the pattern of the next period. These patterns show the developmental process of sexual education of individuals according to their developmental challenges and sexual education programs based on it in family and educational system will provide sexual health of individuals in all developmental periods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • sexual education
  • sexual health
  • health-oriented sexual education pattern
  • periods of development
  • sexual behavior
1. ابن‌بابویه، محمدبن‌علی (۱۴۱۳ق)، من لایحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
2. ابوالقاسمی، ناریا؛ عفت‌السادات مرقاتی‌خویی، محمدحسین تقدیسی (1389)، «تبیین تربیت جنسی دانش آموزان ایرانی از دیدگاه مربیان بهداشت مدارس»، بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی، س8، ش2، ص27−30.
3. اعرافی، علیرضا، احمد امامی‌راد و عباس موسوی (1398)، «قواعد عمومی جاری در ساحت تربیت جنسی در فقه تربیتی»، مطالعات فقه تربیتی، س6، ش۱۲، ص41−73.
4. افشاری، پوراندخت و دیگران (1395)، «بررسی نیاز آموزشی دختران 14−11 ساله درباره سلامت جنسی»، پرستاری و مامایی جامع‌نگر، س25، ش79، ص1−9.
5. اقدام‌پور، فریده و آرزو حاصلی (۱۳۹۷)، «نقش مذهب و معنویت در رفتارهای جنسی جوانان ایرانی مرور سیستماتیک مقالات منتشر شده»، دانشگاه علوم‌ پزشکی مازندران، س۲۸، ش۱۶۴، ص۱۷۴−۱۸۶.
6. امیریان‌زاده، مژگان؛ مهدی محمدی و مهدی امیریـان‌زاده (۱۳۸۶) «جایگـاه آمـوزش و تربیـت جنسـی در مـدارس و مراکـز آموزش عـالی»، خلاصه مقالات سومین کنگره سراسری خانواده و سلامت جنسـی، سـومین کنگـره سراسری خانواده و سلامت جنسی، آذر8−6، تهران.
7. امینی، محمد؛ محمدرضا تمنایی‌فر و رقیه پاشایی (۱۳۹۰)، «بررسی ضرورت وجودی و چگونگی توجه به تربیت جنسی در برنامه درسی مقطع متوسطه از دیدگاه دبیران و دانش‌آموزان»، پژوهش‌های برنامه درسی، س۱، ش۱، ص۱۶۹−۲۰۲.
8. ایمان، محمدتقی (۱۳۹۰)، مبانی پارادایمی روشهای تحقیق کمی و کیفی در علوم انسانی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه‏.
9. ایمان، محمدتقی و محمودرضا نوشادی (۱۳۹۰)، «تحلیل محتوای کیفی»، پژوهش، س۳، ش۲ (پیاپی۶).
10. آذربایجانی، مسعود و محمدصادق شجاعی (1398)، روان‌شناسی در نهج‌البلاغه (مفاهیم و آموزه‌ها)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
11. برک، لورا (۱۳۹۹)، روان‌شناسی رشد، ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران: ارسباران.
12. بهشتی، محمد (۱۳۸۵)، «تربیت جنسی از منظر فیض کاشانی»، تربیت اسلامی، س۲، ش۲، ص۸۹−۱۱۳.
13. پاینده، ابوالقاسم‏ (1382)، نهج‌الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسولn)، تهران: دنیای دانش.
14. تربتی، سروناز؛ سمیه تاجیک اسماعیلی و نیکا خسروی (۱۳۹۸)، «مطالعه کیفی تربیت جنسی نوجوانان و عوامل زمینه‌ساز آن با تأکید بر روابط میان‌فردی با والدین مطالعه موردی: دختران و پسران نوجوان دوره متوسطه ساکن شهر تهران»، مطالعات جامعه‌شناسی، س۱۲، ش۴۵، ص۷۷−۱۰۴.
15. تمیمی‌آمدی، عبدالواحد (۱۳۶۶)، تصنیف غررالحکم و دررالکلم، قم: دفتر تبلیغات.
16. ثابت، حافظ (۱۳۹۰)، تربیت جنسی در اسلام، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
17. حسامی، فاران (1397)، تربیت جنسی کودکان از تولد تا 9 سالگی (راهنمای والدین و مربیان)، تهران: دانژه.
18. حسین‌رشیدی، بتول و دیگران (1394)، «تعریف سلامت جنسی از دیدگاه متخصصین ایرانی و توصیف اجزای آن: یک مطالعه کیفی»، دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، س 73، ش3، ص210−220.
19. دفریتاس، کریستال (۱۳۹۰)، کلیدهای آموزش و مراقبت از سلامت جنسی در کودکان و نوجوانان، تهران: صابرین.
20. دیلمی، حسن بن محمد (1412)، ارشاد القلوب الی الصواب، قم: الشریف الرضی: قم.
21. رحمانی، احسان و دیگران (۱۳۹۷)، «طراحی بسته آموزشی تربیت جنسی نوجوانان ایرانی بر فرهنگ ایرانی و اثربخشی آن بر خودکارآمدی اجتماعی و خطرپذیری جنسی در دانش آموزان دختر متوسطه اول»، مجله علوم روانشناختی، س۱۷، ش۷۰، ص۷۳۵−۷۷۴.
22. رحمانی، اعظم و دیگران (1390)، «ارتباط رضایت جنسی و رضایت از زندگی زناشویی»، مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری دانشگاه علوم پزشکی تهران، س24، ش70، ص82−90.
23. رفیع‌پور، فرامرز (۱400)، تکنیک‌های خاص تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
24. رهنما، اکبر؛ حمید علیین و حسین محمدی (۱۳۸۶)، «بررسی و تبیین مبانی، اصول، و روش‌های تربیت جنسی با تأکید بر دیدگاه اسلام»، دانشور رفتار، دانشگاه شاهد، س۱۴، ش۲۴، ص۹۸−۱۱۰.
25. زمخشرى، محمود بن عمر (۱۴۱۷ق)، الفایق فی غریب الحدیث‏، بیروت: دارالکتب العلمیة.
26. زندوانیان، احمد و صادق شمشائی (1389)، «ابعاد و مراحل تربیت جنسی دختران»، بانوان شیعه، ش25، ص65−98.
27. سادوک، بنجامین؛ ویرجینیا سادوک و پدرو روئیز (1398)، خلاصه روانپزشکی: علوم رفتاریروانپزشکی بالینی، ترجمه فرزین رضاعی، تهران: ارجمند.
28. ساروخانی، باقر (13۹۳)، روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
29. سالاری‌فر، محمدرضا و دیگران (1397)، درآمدی بر مبانی و روش‌های روان‌شناختیتربیتی عفاف و حجاب، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
30. سلحشور، ماندانا (1387)، خانواده و تربیت جنسی کودکان و نوجوانان، تهران: پنجره.
31. سیمبر، معصومه و همکاران (۱۳۹۵)، «مروری بر نیازهای آموزشی بهداشت باروری و جنسی نوجوانان ایرانی»، دانشکده پزشکی‌اصفهان، س۳۴، ش۴۱۲، ص۱۵۶۳−۱۵۷۲.
32. شریف‌الرضی، محمدبن‌الحسین (1414ق)، نهج‌البلاغه، قم: هجرت.
33. شکوهی، یکتا؛ علی ‌اکبری‌زاده و نیره زمانی (۱۳۹۳)، «آموزش‌های جنسی نوجوانان: یک مطالعه مروری»، رویش روان‌شناسی، س۳، ش۶، ص142−211.
34. صادقی فسایی، سهیلا و ایمان عرفان‌منش (۱۳۹۴)، «مبانی روش‌شناختی پژوهش اسنادی در علوم اجتماعی»، راهبرد فرهنگ، ش ۲۹، ص۶۱−۹۱.
35. طباطبایی، محمدحسین (۱۴۱۷ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
36. طبرسی، حسن‌بن‌فضل (1370)، مکارم‌الاخلاق، قم: شریف‌الرضی.
37. عباسی، مهدی (۱۳۹۶)، الگوی تنظیم رفتار جنسی با رویکرد اسلامی، قم: دارالحدیث.
38. غلام‌فرخانی، سمیه؛ سحر عرب و الهام خوری (۱۳۹۸)، «دانش و نگرش کودکان پیش‌دبستانی دختر در زمینه پیشگیری از سوء استفاده جنسی در گرگان»، دانشگاه علوم پزشکی گرکان، س۲۱، ش۳، ص۱۱۳−۱۱۹.
39. فتال‌نیشابوری، محمدبن‌احمد (۱۳۷۵)، روضة‌الواعظین و بصیرة‌المتعظین، قم: رضی.
40. فرمهینی‌فراهانی، محسن (۱۳۸۶)، تربیت جنسی: انسان و سلامت جنسی، تهران: البرز.
41. فرمهینی‌فراهانی، محسن (۱۳۸۷)، «نگاهی گذرا بر تربیت جنسی در مقاطع مختلف تحصیلی»، سلامت روان، س۱، ش۱، ص۱۹−۲۸.
42. فقیهی، علی‌نقی (۱۳۹۸)، تربیت جنسی: مبانی، اصول و روش‌ها، از منظر قرآن و حدیث، قم: دارالحدیث.
43. فیست، جس و گرگوری فیست (1398)، نظریه‌های شخصیت، ترجمه یحیی سیدمحمدی، تهران: روان.
44. قربانی، مهسا و دیگران (1394)، «شناخت کنجکاوی‌های جنسی کودکانه: مقدمه‌ای بر آموزش و ارتقای سلامت جنسی آنان»، آموزش و ارتقای سلامت جنسی کودکان، س3، ش3، ص198−210.
45. کلهر، مژگان و دیگران (۱۳۹۸)، تربیت جنسی نوجوانان: کتاب پسران / کتاب دختران، تهران: دانژه.
46. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دارالکتاب‌الاسلامیة.
47. لاپیک، و.م. و کاچتکوف، و.د. (۱۳۸۱)، روان‌شناسی و تربیت جنسی کودکان و نوجوانان، ترجمه محمد تقی‌زاد، تهران: افسون.
48. گال، مردیت، والتر بورگ و جویس گال (1۴۰۰)، روش‌های تحقیق کمّی و کیفی در علوم تربیتی و روانشناسی، ترجمه احمدرضا نصر و همکاران، تهران: سمت و دانشگاه شهید بهشتی.
49. لطیف‌نژاد، رباب و دیگران (1391)، «ضرورت آموزش سلامت جنسی به دختران نوجوان در ایران: یک مطالعه کیفی»، زنان مامایی و نازایی ایران، س15، ش12، ص7−17.
50. مجلسی، محمدباقر (۱۴۰۳ق)، بحارالأنوار، بیروت: مؤسسة‌الوفا.
51. مجلسی، محمدتقی (1406ق)، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
52. محفوظی‌موسوی، یوسف و محمد جعفرنژاد (۱۳۹۴)، «بررسی جایگاه آموزه‌های قرآنی و حدیثی در تربیت مطلوب جنسی جوانان»، آموزه‌های تربیتی در قرآن و حدیث، ش ۱.
53. محمدبیگی، رضا؛ علیرضا فقیهی و فائزه ناطقی (۱۳۹۶)، «طراحی الگوی مطلوب برنامه درسی تربیت جنسی در دوره ابتدایی»، روان‌شناسی تربیتی، س۱۳، ش۴۵، ص۲۱−۳۹.
54. محمدجانی، صدیقه و دیگران (۱۳۹۵)، «الگوی برنامه درسی تربیت جنسی برای دوره نوجوانی براساس قرآن و روایت‌های معصومین»، رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، س۷، ش۳، ص۱۹−۴۴.
55. مزیدی، محمد و محمد خدمتیان (1396)، «ارائه الگوی تربیت جنسی با توجه به دیدگاه‌های اندیشمندان مسلمان»، تربیت اسلامی، س12، ش25، ص161−183.
56. مصباح، علی و دیگران (1397)، روان‌شناسی رشد: بانگرش به منابع اسلامی، تهران: سمت.
57. معماری، سعیده و دیگران (۱۳۹۸)، «واکاوی مفهوم سلامت جنسی دانش آموزان نوجوان از نظر صاحب نظران با تمرکز بر آموزش والدین: تحلیل محتوای کیفی»، تحقیقات کیفی در علوم سلامت، س۸، ش۳، ص۲۴۷−۲۵۹.
58. نورعلیزاده میانجی، مسعود (1388)، «مدل اسلامی مصون‌سازی رفتار جنسی با تأکید بر پیشگیری و درمان انحراف‌ها و مشکلات جنسی»، مطالعات اسلام و روان‌شناسی، س۳، ش5، ص۱۰۴−۱۴۲.
59. نورعلیزاده میانجی، مسعود (۱۳۹۷)، سلامت و اختلال جنسی همسران: رویکردی اسلامی و روان‌شناختی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینیe.
60. نوزبام، مارگارت و جو‌آن روزنفلد (۱۳۹۹)، بهداشت و سلامت جنسی از کودکی تا سالمندی، ترجمه مریم شیرمحمدی و ریحانه فیروزی، تهران: ارجمند.
61. Angen, Maureen J. (2000), “Evaluating Interpretive Inquiry: Reviewing the Validity Debate and Opening the Dialogue”, Qualitative Health Research. 10(3):378−95.
62. Bailey DN, & Wolf ZR (2014), "Community‐Based Abstinence Education Project: Program Outcomes", Nursing Forum, 50(1): P 37−50.
63. Cacciatore R, Korteniemi−Poikela E, & Kaltiala R (2019), "The Steps of Sexuality−A Developmental, Emotion−Focused, Child−Centered Model of Sexual Development and Sexuality Education from Birth to Adulthood", Sexual Health, 31 (3): 319−338.
64. Chamratrithirong A, et al (2010), "Spirituality within the family and the prevention of health risk behavior among adolescents in Bangkok", Social Science & Medicine, 71 (10), p 1855−1863.
65. Creswell, J.W. (2007). Qualitative Inquiry and Researches Design, Choosing Among Five Approaches. London: Sage.
66. Eisner, Elliot. W. (2017), The enlightened eye: Qualitative inquiry and the enhancement of educational practice. New York: Teachers College Press.
67. Friedrich, W. N., Fisher, J., Broughton, D., Houston, M., & Shafran, C. R. (1998). Normative sexual behavior in children: A contemporary sample. Pediatrics, 101(4), e9.
68. Hall, KS; JM Sales, & J Santelli (2016), "The State of Sex Education in the United States", Adolesc Health, 58(6), p 595−7.
69. Kenny, MC, et al (2008), "Child sexual abuse: from prevention to self‐protection, Child Abuse Review", British Association for the Study and Prevention of Child Abuse and Neglect, 17 (1): 36−54.
70. Larsson, I., & Svedin, C. G. (2001). Sexual behaviour in swedish preschool children, as observed by their parents. Acta Paediatrica, 90(4), 436–444.
71. Leung, Hildie & et al (2019), "Development of Contextually−relevant Sexuality Education: Lessons from a Comprehensive Review of Adolescent Sexuality Education Across Cultures Hildi", Environmental Research and Public Health Review, 16 (4), p 621−645.
72. Lincoln, Y. and  E. Guba. (1985). Naturalistic Inquiry. Beverley Hills, CA: Sag.
73. Marshall, Catherine and Gretchen B Rossman (2021), Designing Qualitative Research. London: SAGA.
74. Robinson, Kerry H; Elizabeth Smith & Cristyn Davies (2017), "Responsibilities, tensions and ways forward: Parents' perspectives on children's sexuality education", Sex Education Sexuality, Society and Learning, 17(3), p 333−47.
75. Rodoo, P., & Hellberg, D. (2013). Girls who masturbate in early infancy: Diagnostics, natural course and a long−term follow−up. Acta Paediatrica, 102(7), 762–766.
76. Rustan, E (2020), "Stimulation of child's sexual imitation behavior through Neurolinguistic programming", Konseling dan Pendidikan, 8 (2), p 61−66.
77. Scott, J. (1991). A Matter of Record, Documentary Sources in Social Research. Cambridge: Polity Press.
78. Sheppard, J (2020), "America’s Teen Sex Education: Can Parents Really Make a Difference? ",  Student Leadership, 3 (20), p 49−57.
79. World Health Organization. (‎2010)‎. Developing sexual health programmes: a framework for action. Available. online:. https://apps.who.int/iris/handle/10665/70501
80. World Health Organization (WHO) (2006), Defining Sexual Health, Report of Technical Consultation on Sexual Health, Available online: https://www.who.int/reproductivehealth/publications/sexual_health/defining_sh/en/.
81. World Health Organization (WHO) (2018), International technical guidance on sexuality education An evidenceinformed approach, Available online: https://www.who.int/publications/m/item/international−technical−guidance−on−sexuality−education.