تبیین رویکرد فطرت‏گرایی توحیدی و تعیین دلالت‏‏های آن در برنامه‏درسی دوره ابتدایی بر اساس برنامه‏‏درسی ملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه آموزش علوم تربیتی،دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

مقدمه و اهداف: یکی از اهداف پیامبران آسمانی در تربیت انسان، رساندن وی به مرحله توحید یا درجاتی از آن بوده است. توحید اساس دعوت همه پیامبران الهی و غایت مسیر هر انسانی می‏باشد. شناخت و ایمان به خدای یکتا تمام وجود انسان را متحول و زندگی انسان را معنا می‏بخشد. فطرت‏ توحیدی ازجمله مفاهیم بنیادین در آموزه‏های قرآنی است که نیازمند تبیین است تا با داشتن تبیین و فهم روشنی از آن بتوان دلالت‏‏های تربیتی آن را در برنامه‏درسی دوره‏های مختلف تحصیلی تبیین نمود. در این مقاله تلاش خواهد شد تا با تبیین رویکرد فطرت‏گرایی توحیدی، دلالت‏‏های آن در برنامه‏درسی دوره ابتدایی تبیین و در اختیار دست‏اندرکاران، برنامه‏ریزان و معلمان قرار گیرد.با توجه به گستره برنامه‏درسی در تربیت رسمی و عمومی، و تنوع و سطوح مختلف اهداف، محتوا، راهبردهای‏های یادهی−یادگیری و روش‏های ارزشیابی در برنامه‏درسی با توجه به سطوح مختلف رشد مخاطب برنامه‏درسی و نیازها و شرایط فراگیر در دوره‏های مختلف، در این پژوهش تنها برنامه‏درسی دوره ابتدایی مورد مطالعه است. از طرفی دیگر، یکی از محاسن این پژوهش تخصصی نمودن وبه طور هدفمند، محدود کردن موضوع به اولین و مبنایی‏ترین و محوری‏ترین دوره تحصیلی یعنی دوره ابتدایی است.
بنابراین، هدف کلی پژوهش، تبیین رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی و تعیین دلالت‏‏های آن در برنامه‏‏درسی دوره ابتدایی بر اساس برنامه‏درسی ملی بود. بر این اساس، پژوهش در پی پاسخ به این پرسش کلی است که رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی چیست و دلالت‏‏های آن در برنامه‏‏درسی دوره ابتدایی بر اساس برنامه‏‏درسی ملی کدامند؟ در سطحی دقیق‏تر پرسش‏های جزئی پژوهش نیز عبارتند از: الف. رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی چیست و بر اساس برنامه‏درسی ملی چگونه تبیین می‏شود؟ ب. رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی چه دلالت‏هایی درتعیین اهداف برنامه‏درسی دوره ابتدایی بر اساس برنامه‏‏درسی ملی دارد؟ ج. رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی چه دلالت‏هایی در تعیین محتوای برنامه‏درسی دوره ابتدایی بر اساس برنامه‎‏‏‏درسی ملی دارد؟؛ د. رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی چه دلالت‏هایی درتعیین راهبردهای یادهی−یادگیری در برنامه‏درسی دوره ابتدایی بر اساس برنامه‏‏درسی ملی دارد؟ و هـ . رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی چه دلالت‏هایی در تعیین روش‏های ارزشیابی در برنامه‏درسی دوره ابتدایی بر اساس برنامه‏‏درسی ملی دارد؟
روش پژوهش: این پژوهش با توجه به‏عنوان، اهداف و پرسش‏های آن از نوع کیفی است. پژوهشگر با روش قیاسی به پرسش‏ها پاسخ خواهد داد. تحلیل محتوای کیفی قیاسی بر اساس مدل میرینگ[1] (2000) انجام می‏شود که در آن پژوهشگر نخست به تعریف و چگونگی گردآوری داده‏ها می‏پردازد و در گام‏های بعدی با توجه به نظریه، آن‏چه پژوهشگر به دنبال آن است از دل داده‏ها بیرون کشیده می‏شود و سپس با توجه به تحلیل به پرسش‏های پژوهش پاسخ داده می‏شود. در این روش پرسش‏ها و الگوهای گرفته‏شده از نظریه‏ها باید به روشنی توضیح داده شوند. این پژوهش به دنبال یافتن تعریف و تبیین مطلوب و معیارهای موجود و تعیین‏شده بر مبنای سند تحول بنیادین و برنامه‏درسی ملی در نظام تعلیم‏وتربیت جمهوری اسلامی ایران بود. برای تبیین چیستی و چگونگی و چرایی رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی، منابع اصیل اسلامی و همچنین اسناد بالادستی نظام تعلیم‏وتربیت در جمهوری اسلامی مورد مطالعه، تأمل و تحلیل قرارگرفت. سپس برای تعیین دلالت‏‏های رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی در حوزه شناسایی اهداف، محتوی، راهبردهای‌های یادهی−یادگیری، و روش‏های ارزشیابی در برنامه‏درسی دوره ابتدایی، برنامه‏‏درسی ملی مورد مطالعه دقیق قرارگرفت. تحلیل داده‌ها به شیوه قیاسی و بر اساس چهارچوب مستخرج از برنامه‏درسی ملی و معیارها و مؤلفه‌های مطرح در آن انجام ‌شد. ایجاد مسیر بازشناسی، عامل اصلی اعتباریابی مورد نظر این پژوهش است.
بحث و نتیجه‏گیری: در پاسخ به پرسش «رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی چیست و بر اساس برنامه‏درسی ملی چگونه تبیین می‏شود؟»، با نگاهی انسان‏شناختی از منظر آموزه‏های قرآنی، می‏توان گفت فطرت یکی از مفاهیم بنیادی در توصیف انسان است.
در این نگاه، فطرت سرشتی الهی در وجود آدمی است، یعنی آدمی نسبت به مبدأ عالم هستی، معرفت و گرایشی اصیل دارد. بنابراین، فطرت معرفت و میلی است که ضمیر وجود انسان نسبت به خداوند به عنوان یگانه خالق عالم هستی وجود دارد.
با داشتن رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی در برنامه درسی، انسان (در نقش مربی یا متربی) به عنوان مخاطب تربیت، دارای فطرت و سرشتی ‏الهی است. این فطرت که هم از نوع شناختی و هم گرایشی است، قابلیت شکوفایی و فعلیت‏یافتن داشته و هم در معرض نسیان و فراموشی است.
در پاسخ به پرسش «رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی چه دلالت‏هایی درتعیین اهداف برنامه‏درسی دوره ابتدایی بر اساس برنامه‏‏درسی ملی دارد؟»، بر اساس یافته‏های پژوهش، می‏توان گفت هدف کلی تربیت در چنین نگاهی، بیدار و فعال‏نمودن مستمر فطرت خداجوی بشر و دست‏یابی به قرب‌الهی است که این تقرب با معرفت و عمل عبادت حاصل می‏شود چنانچه خداوند متعال نیز در قرآن می‏فرمایند «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» (ذاریات، 56). اهداف جزئی نیز با در نظر داشتن تفاوت‏های فردی متربیان و تنوع استعدادها و ظرفیت‏های مختلف وجودی متربیان، و حوزه‏های مختلف تربیت و یادگیری و همچنین موضوعات درسی مختلف تعیین می‏شود.
در پاسخ به پرسش سوم یعنی «رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی چه دلالت‏هایی در تعیین محتوای برنامه‏درسی دوره ابتدایی بر اساس برنامه‎‏‏‏درسی ملی دارد؟»، باید گفت در این رویکرد، محتوای آموزشی محدود به جزئیات علمی و دانسته‏ها و مهارت‏های خاص نمی‏شود، بلکه افزون بر پرداختن به جزئیات ضروری و آگاهی‏های لازم زندگی، زمینه‏ساز داشتن فهمی عمیق و کلی از خلقت انسان و جهان و مبداء و مقصد وی است.
درپاسخ به این پرسش که «رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی چه دلالت‏هایی درتعیین راهبردهای یادهی−یادگیری در برنامه‏درسی دوره ایتدایی بر اساس برنامه‏‏درسی ملی دارد؟» باید افزود راهبردهای‏ یادهی−یادگیری ناظر بر زمینه‏سازی ابراز گرایش‏های فطری، شناخت موقعیت یادگیرنده و اصلاح مداوم آن است. در این رویکرد، یادگیری حاصل تعامل خلاق، هدفمند و فعال یادگیرنده با محیط‏های متنوع یادگیری با درنظر داشتن جنبه‏های مختلف ارتباط با خود، خداوند، دیگران و سایر مخلوقات است
در پاسخ به پرسش «رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی چه دلالت‏هایی در تعیین روش‏های ارزشیابی در برنامه‏درسی دوره ایتدایی بر اساس برنامه‏‏درسی ملی دارد؟» می‏توان اذعان داشت که در این رویکرد، ارزشیابی زمینه‏ای برای رشد مداوم و مستمر افراد از نظر شناختی و عاطفی و گرایشی و ارادی است. بهره‏گیری از شیوه خودارزیابی و زمینه‏سازی آن، ضمن حفظ کرامت انسانی افراد، به درک موقعیت فرد و خودشناسی وی کمک می‏کند. با درنظرداشتن این مبنای انسان‏شناختی که انسان‏ها در عین برخورداری از مشترکات اساسی، ظرفیت‏های متفاوت دارند و هر کس به اندازه توان و وسع خویش مکلف است؛ می‏توان سطوح و شیوه‏‏های متنوع و متناسب با هر وسع، و سطوح مختلفی از تکلیف، برای ارزشیابی در نظر گرفت.
در تحلیل نتایج پژوهش می‏توان اظهار داشت که در تربیت با نگاه فطرت‏گرایی توحیدی، هدف دست‏یابی انسان به قرب الی الله است که از طریق بندگی خالصانه در پرتو شکوفایی فطرت الهی انسان «فِطْرَةَ اللهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا...» (روم، 30) صورت می‏گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Monotheistic Innateness Approach and its Implications in the Primary School Curriculum Based on the Iran National Curriculum

نویسنده [English]

  • Ali Shiravani Shiri
Department of Educational Sciences, Farhangian University, P.O. Box 14665-889, Tehran, Iran.
چکیده [English]

One of the goals of the heavenly prophets in the education of man was to bring him to the stage of monotheism or some degrees of it. Monotheism is the basis of the calling of all divine prophets and the goal of every human being's path. Monotheistic nature is one of the fundamental concepts in Quranic teachings that needs to be explained so that with a clear explanation and understanding of it, its educational implications can be explained in the curriculum of different academic courses. In this article, an attempt will be made to explain the monotheistic naturalism approach, its implications in the primary school curriculum and provide it to practitioners, planners and teachers.
The purpose of the current research was to explain the monotheistic naturalism approach and determine its implications in the curriculum of the elementary school based on the national curriculum of Iran. The research approach was qualitative and the method of analysis was deductive qualitative content analysis. The data collection method was documentary and the data analysis method was interpretative and inferential. In this research, an attempt was made to determine the monotheistic naturalism approach, its implications in determining goals, content, memorization-learning strategies and evaluation methods in the primary school curriculum based on the national curriculum. The findings showed that the general goal of education in this approach is to awaken and keep active the God-seeking nature of the learner and to achieve closeness to God. The educational content is the basis for having a deep and general understanding of the creation of man and the world, his origin and destination. Teaching-learning strategies focusing on the expression of natural tendencies, recognition of the learner's situation and its continuous improvement, and learning resulting from purposeful and active interaction of the learner with diverse learning environments. In this approach, evaluation, while maintaining the human dignity of teachers, is a ground for continuous growth of learner in terms of cognitive, emotional, tendency and volition.
Research method: This research is of qualitative type according to its title, objectives and questions. The researcher will answer the questions with analogical method. Comparative qualitative content analysis is done based on Meiring's (2000) model, in which the researcher first defines and how to collect data, and in the next steps, according to the theory, what the researcher is looking for. It is drawn from the heart of the data and then the research questions are answered according to the analysis. In this method, questions and patterns taken from theories must be clearly explained. This research sought to find the desired definition and explanation and the existing and determined criteria based on the document of fundamental transformation and national curriculum in the education system of the Islamic Republic of Iran. In order to explain what and how and why the approach of monotheistic naturalism, authentic Islamic sources as well as the upstream documents of the education system in the Islamic Republic were studied, pondered and analyzed. Data analysis was done in a comparative manner and based on the framework extracted from the national curriculum and the criteria and components mentioned in it. Creating a recognition path is the main validation factor of this research.
Discussion and conclusion: In response to the question "What is the approach of monotheistic naturalism and how is it explained based on the national curriculum?", with an anthropological perspective from the perspective of Quranic teachings, it can be said that nature is one of the fundamental concepts in describing is human. In this view, nature is a divine nature in a person's existence, that is, a person has a genuine knowledge and orientation towards the origin of the universe. Therefore, it is the nature of knowledge and desire that the consciousness of human existence exists towards God as the sole creator of the universe.
With the monotheistic naturalism approach in the curriculum, man (in the role of a teacher) as the audience of education, has a divine nature. This nature, which is both a cognitive type and a tendency, has the ability to flourish and actualize, and is subject to oblivion.
In response to the question "What are the implications of monotheistic naturalism approach in determining the goals of the primary school curriculum based on the national curriculum?”, based on the findings of the research, it can be said that the general goal of education in such a view is to continuously awaken and activate the God-seeking nature of human beings and achieve closeness to God. They say in the Qur'an, "And we created the jinn and the human except for worshiping" (Zariyat, 56). Partial goals are also determined by taking into account the individual differences of educators and the variety of talents and different existential capacities of educators, and different areas of education and learning, as well as different subjects.
In response to the third question, "What are the implications of monotheistic naturalism approach in determining the curriculum content of the primary school based on the national curriculum?", it should be said that in this approach, the educational content is limited to scientific details. And it is not specific knowledge and skills, but in addition to dealing with the necessary details and necessary knowledge of life, it is the basis for having a deep and general understanding of the creation of man and the world, and his origin and destination.
In response to the question, "What are the implications of monotheistic naturalism approach in determining memorization-learning strategies in the elementary school curriculum based on the national curriculum?" It should be added that the memorization-learning strategies focus on creating the context for the expression of innate tendencies, recognizing the learner's position and continuously improving it. In this approach, learning is the result of creative, purposeful and active interaction of the learner with diverse learning environments, considering different aspects of communication with oneself, God, others and other creatures.
In response to the question "What are the implications of monotheistic naturalism approach in determining evaluation methods in the curriculum of the elementary school based on the national curriculum?" It can be acknowledged that in this approach, evaluation is a basis for continuous and continuous growth of people in terms of cognitive, emotional, tendency and volition. Taking advantage of the self-evaluation method and its context, while preserving the human dignity of individuals, helps to understand the individual's position and self-knowledge. Considering this anthropological basis that humans have different capacities while having basic commonalities and everyone is obligated according to his ability and capacity; Various levels and methods can be considered for evaluation, suitable for any size, and different levels of homework. In the analysis of the results of the research, it can be stated that in education with the view of monotheistic naturalism, the goal of man is to achieve closeness to God, which is done through sincere servitude in the light of the flourishing of man's divine nature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Monotheistic Nativism Approach
  • Curriculum
  • Elementary School
  • National Curriculum
  1. ابراهیم کافوری؛ کیمیا، ملکی، حسن؛ و علی اکبر خسروی بابادی (1394). «بررسی نقش عناصر برنامه‏درسی کلاین در افت تحصیلی درس ریاضی سال اول دوره متوسطه از دیدگاه شرکای برنامه‏درسی. پژوهش در برنامه‏ریزی درسی». سال دوازدهم، 2 (17)، 50−
  2. باقری، خسرو (1398). نگاهی دوباره به تعلیم‏وتربیت اسلامی. چاپ چهل و چهارم، جلد اول، تهران: مدرسه.
  3. تجاری‏مقدم، هاجر؛ امین‏خندقی، مقصود و سید جواد قندیلی (1399). «تبیین عناصر و مولفه‏های برنامه‏درسی فطرت‏گرای توحیدی در تربیت دینی متربیان». پیشرفت‏های نوین در روانشناسی، علوم تربیتی و آموزش‏وپرورش، 10 (30): 154–
  4. جوادی‌آملی، عبدالله (1387). فطرت در قرآن. چاپ پنجم، قم: اسراء.
  5. حسین‏زاده، ام‏البنین (1401). «واکاوی انواع هویت مبتنی‌بر رویکرد فطرت‏گرای توحیدی در کتب مطالعات اجتماعی دورۀ ابتدایی». علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 10(18)، 231−
  6. راغب اصفهانی، ابوالقاسم (1374). مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن (جلد سوم). به کوشش سید غلامرضا خسروی حسینی. تهران: مرتضوی.
  7. سازمان پژوهش و برنامه‏ریزی آموزش (1402). علوم تجربی پایه اول. چاپ سیزدهم، تهران: افست.
  8. سازمان پژوهش و برنامه‏ریزی آموزش (1402). علوم تجربی پایه هشتم. چاپ دهم، تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی.
  9. سند برنامه‏درسی ملی (1391). تهران: شورای عالی آموزش‏وپرورش.
  10. شوشتری مهرین، عباس (1374). فرهنگ کامل لغات قرآن. چاپ سوم، تهران: انتشارات گنجینه.
  11. شیروانی شیری، عبدالمحمد؛ نصرتیان اهور، مهدی؛ قندهاری، محمد‏هادی و علی شیروانی شیری. (1400). «اصول و روش‏های آموزش توحید بر مبنای آموزه‏های قرآن کریم و اهل بیتb». تدریس پژوهی، 9 (3)، 227-
  12. شیروانی شیری، علی، و راحله سادات نبوی‏زاده (1402). «دلالت‏‏‌های رویکرد فطرت‏‏گرایی توحیدی در تعیین محتوای درس علوم تجربی بر اساس برنامه‏‏‏درسی ملی». سومین همایش ملی دانش (موضوعی –تربیتی) در آموزش زیست‏شناسی، دانشگاه فرهنگیان استان فارس.
  13. طباطبایی، محمد حسین (1363). المیزان. ج10، چاپ سوم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی و دیگران. قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی.
  14. قیصری گودرزی، کیومرث (1399). «اصول تربیت توحیدی در دوره کودکی (مرحله تأدیب)». تربیت اسلامی، 15 (32)، 117−
  15. کیخا، علیرضا؛ ملکی، حسن؛ شریعتی، سیدصدرالدین، صادقی، علیرضا و مریم برهمن (1398). «تدوین و اعتباریابی راهبردهای یاددهی−یادگیری در برنامه‏درسی فطرت‏گرای توحیدی. راهبردهای آموزش، 12 (2): 33−
  16. گرامی، غلامحسین (1388). انسان در اسلام. چاپ یازدهم. قم: دفتر نشر معارف.
  17. مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیم‏وتربیت رسمی و عمومی جمهوری اسلامی ایران (1390). دبیرخانه شورای عالی آموزش‏وپرورش و شورای عالی انقلاب فرهنگی.
  18. محمدی، حمید (1378). فرهنگ جیبی واژه‏های قرآن. تهران: پیام حق.
  19. مرزوقی، رحمت‏اله (1393). نظریه‌های ساختاری در پارادایم تعلیم و تربیت اسلامی. تهران.
  20. مرزوقی، رحمت‏اله و سیروس حدادنیا (1393). فطرت بنیاد تربیت؛ رویکردی به تعلیم‏وتربیت اسلامی. تهران: آوای نور.
  21. مطهری، مرتضی (1387). فطرت. چاپ هجدهم، تهران: صدرا.
  22. ملکی، حسن (1383). برنامه‌ریزی درسی، راهنمای عمل. چاپ هشتم: مشهد: پیام اندیشه.
  23. ملکی، حسن (1401). مبانی برنامه‌ریزی درسی آموزش متوسطه. چاپ هفدهم، تهران: سمت.
  24. موحدی محب، عبدالله (1388). تفسیر موضوعی قرآن کریم. چاپ چهارم، قم: دفتر نشر معارف.
  25. وجدانی، فاطمه؛ ایمانی، محسن؛ اکبریان، رضا و علیرضا صادق‏زاده قمصری (1391). «پایه‏های فطری اخلاق در نظریه علامه طباطباییe و اصول تربیتی مبتنی بر آن». پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال بیستم، دوره جدید، شماره 15، 27−
  26. وحدانی، محسن (1399). «برنامه‏درسی تربیت‌بدنی با رویکرد فطرت‏گرایی توحیدی». رشد آموزش تربیت بدنی، 21 (1): 18−
  27. همتی‏فر، مجتبی و ابوالفضل غفاری (1393). «تعلیم‏وتربیت مبتنی بر رویکرد فطرت (تربیت فطرت‏گرا) با تأکید بر دیدگاه آیت‌الله شاه‏آبادی: مدل‏سازی فطرت با هرم سه وجهی». مطالعات اسلامی فلسفه و کلام، 46 (93): 127−
  28. Creswell, John W. (2007). Qualitative Inquiry and Research Design: Choosing Among Five Approaches. London: Sage Publication.
  29. Glatthorn, Allan A, Boschee, F., Whitehead, Bruce M. and Boschee, Bonni F. (2019). Curriculum Leadership, Strategies for Development and Implementation, Fifth Edition, London: Sage Publication.
  30. Mayring, P. (2000). Qualitative Content Analysis, in Forum Qualitative Social Research, 1, No. 2.