تحلیل محتوای کیفی کتاب‌های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی از منظر تربیت اخلاقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش

2 استادیار دانشگاه شهید بهشتی تهران (نویسنده مسئول)

چکیده

هدف از این مقاله، تحلیل محتوای کتاب‌های درسی مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی جهت استخراج الگوی نظری تربیت اخلاقی در این کتاب‌هاست. روش پژوهش، تحلیل محتوای کیفی از نوع قیاسی است. برای دستیابی به هدف مقاله، محتوای کتب یادشده از نظر اهداف، محتوا، اشکال ارائه محتوا و روش (یاددهی−یادگیری و ارزشیابی) بررسی شدند. یافته‌ها نشان می‌دهد که رویکرد برنامه درسی مطالعات اجتماعی، بین برنامه‌ای یا تلفیقی است؛ اهداف اخلاقی در کنار دیگر اهداف درس قرار گرفته و محتوای کتاب‌های درسی هم به تبع اهداف، دارای مضامینی اخلاقی شده است. مدل هدف‌گذاری، هرمی است. همچنین، برای یاددهی−یادگیری از روش‌هایی همچون‌ بحث گروهی، بحث درباره موقعیت‌های اخلاقی فرضی، ‌الگوپردازی، روش توضیحی و روش ایفای نقش استفاده شده است. اشکال ارائه محتوای اخلاقی نیز به‌طور عمده شامل متن، تصاویر و فعالیت است. برای ارزشیابی نیز افزون بر شیوه‌های معمول روش‌هایی همچون خود ارزشیابی نیز پیشنهاد شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Qualitative Content Analysis of the Books on Social Studies in Primary Schools from the Moral Educational Viewpoint

نویسندگان [English]

  • mohammad hasani 1
  • fatemeh vojdani 2
1 Associate Professor in Research Center of Educational Studies
2 Assiatant Professor in Shahid Beheshti University/ Tehran(Author in Chief)
چکیده [English]

The present study aims at an analysis of content of textbooks on social studies in primary schools to extract the theoretical model of moral education in those books. The research method was the method of inductive analysis of the qualitative content. To do so, the content of the abovementioned books were investigated from the viewpoints of goals, content, the forms of presenting the content and method (teaching, learning, and assessment). The findings showed that the approach of the textbooks on social studies is an inter-curricula or integrative one. The moral goals are together with other goals of lessons, and the content of the textbooks contain, following the goals, moral themes. The model of setting goals is the pyramid model. Besides, methods such as group discussion, discussion on assumed moral situations, setting models, explanatory method and role-play model were used for teaching-learning. The forms of presenting moral content include text, pictures and practical activities. To evaluate, in addition to usual methods, we suggested methods such as self-assessment.

کلیدواژه‌ها [English]

  • moral education
  • social studies books
  • primary school
  • qualitative content analysis

مراجع

    1. ابوالمعالی، خدیجه (1391)، پژوهش کیفی از نظریه تا عمل، تهران: نشر علم.
   2. ادیب، یوسف (۱۳۸۲)، طراحی الگوی مطلوب برنامه درسی مهارت‌های زندگی برای دوره راهنمایی تحصیلی، پایان‌نامه دکتری، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
   3. اسلامی، هدیه (‌۱۳۸۸)، بررسی مؤلفه‌های تربیت اخلاقی در کتاب‌های درسی سال دوم راهنمایی تحصیلی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، کاشان: دانشگاه کاشان.
   4. افکاری، فرشته (‌۱۳۹۳)، نقد و بررسی رویکردهای تربیت اخلاقی در دوره ابتدایی در کتاب‌های درسی بخوانیم، بنویسیم، قرآن، هدیه‌های آسمان، تعلیمات اجتماعی و طراحی الگوی برنامه درسی، رساله دکتری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
   5. باقری، خسرو (1377)، مبانی شیوه‌های تربیت اخلاقی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
   6. بحرانی، محمود و سیدماشاءالله شاهرخی (۱۳۸۲)، تحلیل محتوای کتب دوره ابتدایی از لحاظ مفاهیم دینی و اخلاقی، لرستان: وزارت آموزش و پرورش.
   7. بوربا، میکله (1390)، پرورش هوش اخلاقی، ترجمه فیروزه کاووسی، تهران: رشد.
   8. بیات، طاهره (‌۱۳۹۰)،جایگاه اخلاق زیست محیطی در برنامه درسی دوره ابتدایی در سال تحصیلی 1390-1391، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه الزهرا.
   9. بیگدلی، شعله و سهیلا غلام آزاد (1394)، رویکرد تربیت اخلاقی مراقبت محور، در: محمد حسنی؛ مهین چناری؛ فاطمه وجدانی؛ نرگس سجادیه؛ سکینه سلمان ماهینی؛ ... محمدرضا سرکار آرانی، رویکردهای نوین در تربیت اخلاقی، تهران: مدرسه.
  10. چناری، مهین (1394)، رویکرد شفاف‌سازی ارزش‌ها در تربیت اخلاقی، در: محمد حسنی؛ مهین چناری؛ فاطمه وجدانی؛ نرگس سجادیه؛ سکینه سلمان ماهینی؛ ... محمدرضا سرکار آرانی، رویکردهای نوین در تربیت اخلاقی، تهران: مدرسه.
  11. حسنی، محمد (1394)، رویکرد شناختی تحلیلی در تربیت اخلاقی، در: محمد حسنی؛ مهین چناری؛ فاطمه وجدانی؛ نرگس سجادیه؛ سکینه سلمان ماهینی؛ ... محمدرضا سرکار آرانی، رویکردهای نوین در تربیت اخلاقی، تهران: انتشارت مدرسه.
  12.  ــــــــــ ، (تابستان 1393)، «بررسی سیر تحولات برنامه درسی تربیت اخلاقی در ایران با تأکید بر دوره عمومی»، فصلنامه مطالعات برنامه درسی تربیت اخلاقی، شماره 33، ص57−92.
  13.  ــــــــــ ، (1391)، تربیت اخلاقی: تجربه کشور کره، در: محمد حسنی؛ زهرا نیکنام؛ یحیی قائدی؛ نرگس سجادیه؛ سعید ضرغامی؛ مهین چناری؛ .... علی زرافشان (ص15−48)، مدرسه و تربیت اخلاقی، تهران: انتشارت مدرسه.
  14. ــــــــــ ، (زمستان 1394)، «بررسی تجارب تربیت اخلاقی کارگزاران نظام تربیت رسمی و عمومی در دوره ابتدایی (دبستان)»، نوآوری‌های آموزشی، شماره 56، ص7−37.
  15.  ــــــــــ ، (1395)، «بررسی رویکرد تربیت اخلاقی در نظام تربیت رسمی و عمومی دوره ابتدایی»، تربیت اسلامی، شماره 15، ص25−52.
  16. خدایار، نصراله (۱۳۹۲)، بررسی میزان توجه به مؤلفه‌های تربیت اخلاقی در کتاب‌های مطالعات اجتماعی، فارسی و هدیه‌های آسمانی پایه ششم دوره ابتدایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مرودشت: دانشگاه آزاد اسلامی.
  17. درامامی، نرگس (۱۳۹۰)، تحلیل محتوای کتاب‌های بخوانیم، تعلیمات اجتماعی (مدنی)، هدیه‌های آسمانی و قرآن پایه‌های سوم تا پنجم ابتدایی سال 1388 به منظور بررسی برخی مقوله‌های تربیت اخلاقی،پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
  18. دهقانی، مرضیه (پاییز 1388)، «تحلیل محتوای کتاب‌های تعلیمات اجتماعی دوره ابتدایی براساس مهارت‌های اجتماعی با توجه به دیدگاه آموزگاران»، نوآوری‌های آموزشی، سال هشتم، شماره 31، ص122−148.
  19. دهقانی، مرضیه؛ مقصود امین‌خندقی (پاییز و زمستان ‌۱۳۹۰)، «تحلیلی بر وضعیت موجود طراحی برنامه درسی تربیت اجتماعی دوره راهنمایی بر مبنای تحلیل محتوای کتاب‌های درسی و اسناد مرتبط برنامه درسی»، پژوهش‌های برنامه درسی، دوره اول، شماره 2، ص۱۷۶−۱۳۱.
 20. سجادیه، نرگس (1391)، تربیت اخلاقی در مدارس ابتدایی چین، در: محمد حسنی؛ زهرا نیکنام؛ یحیی قائدی؛ نرگس سجادیه؛ سعید ضرغامی؛ مهین چناری؛ .... علی زرافشان، مدرسه و تربیت اخلاقی، تهران: مدرسه.
  21. سلمان ماهینی، سکینه (1394)، رویکرد تربیت منش در تربیت اخلاقی، در محمد حسنی؛ مهین چناری؛ فاطمه وجدانی؛ نرگس سجادیه؛ سکینه سلمان ماهینی؛ ... محمدرضا سرکار آرانی، رویکردهای نوین در تربیت اخلاقی، تهران: مدرسه.
 22. شورای عالی انقلاب فرهنگی (1390)، سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش.
 23. فرانکنا، ویلیام (1383)، فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، تهران: طه.
 24. فلاحیان،‌ ناهید و ‌نازیلا ملک محمودی (1392)، کتاب معلم مطالعات اجتماعی پایه سوم ابتدایی، تهران: وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی درسی.
 25. فلاحیان،‌ ناهید و همکاران (1391)، کتاب معلم مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی، تهران: وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی درسی.
 26. قائدی، یحیی (1391)، تربیت اخلاقی در ژاپن، در: محمد حسنی؛ زهرا نیکنام؛ یحیی قائدی؛ نرگس سجادیه؛ سعید ضرغامی؛ مهین چناری؛ .... علی زرافشان، مدرسه و تربیت اخلاقی، تهران: مدرسه.
 27. قاسمی، اسماعیل؛ سجاد مجیدی پرست (زمستان 1393)، «تحلیل محتوای مقولات مهارت‌های اجتماعی در کتاب درسی تعلیمات اجتماعی سال اول راهنمایی»، پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، سال یازدهم، دوره دوم، شماره 16 (پیاپی 43)، ص74−83.
 28. عریضی، حمیدرضا و احمد عابدی (پاییز 1382)، «تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دوره ابتدایی برحسب سازه انگیزه پیشرفت»، نوآوری‌های آموزشی، سال دوم، شماره 5، ص29−54.
 29. غفارى مجلج، محمد؛ کامیان خزائى و معصومه ناظرى (آذر و دی 1390)، «تحلیل محتواى کتاب تعلیمات اجتماعى پایه‌های چهارم و پنجم دوره ابتدایى از نظر برخوردارى از مؤلفه‌هاى هویت ملی»، مهندسیفرهنگی، سال ششم، شماره 59 و 60، ص71−79.
 30. کاظم‌پور، اسماعیل؛ خلیل غفاری (بهار ۱۳۸۸)، «ارزشیابی برنامه درسی اجرا شده درس مطالعات اجتماعی آموزش متوسطه شاخه نظری، با استفاده از مدل سه بعدی روبیتایل»، رهیافتی نو در مدیریت آموزشی، سال دوم، شماره 3، ص89−۱۰۸.
  31. کتاب راهنمای معلم مطالعات اجتماعی پایه چهارم، نسخه الکترونیکی،‌ تاریخ برداشت 15/11/۹۴.
 32. گوازی، آرش (بهار 1387)، «مطالعه تطبیقی−تحلیلی شیوه انتخاب و سازماندهی محتوای برنامه درسی مطالعات اجتماعی و آموزش شهروندی در مقطع آموزش ابتدایی ایران با سوئد»، نوآوری‌هایآموزشی، شماره 25، سال هفتم، ص11−48.
 33. محمودی، محمدتقی (بهار و تابستان 1390)، «تحلیل محتوای کتاب‌های درسی تعلیمات اجتماعی دورۀ راهنمایی تحصیلی از منظر نوع رویکرد آموزش شهروندی»،پژوهشدربرنامه‌ریزیدرسی، سال هشتم، دوره دوم، شماره 1 و 2، (پیاپی 28 و 29)، ص96−108.
 34. ملکی،‌ حسن (1391)، برنامه‌ریزی درسی، تهران: مدرسه.
 35. ملکی، حسن؛ علی دلاور؛ غلامعلی احمدی؛ محسن حاجی تبار فیروزجائی (زمستان 1391)، «بررسی میزان همخوانی برنامه درسی قصد شده، اجرا شده و کسب شده مطالعات اجتماعی سال اول دبیرستان»، روان‌شناسی تربیتی، شماره 27، سال هشتم، ص105−۱۵۴.
 36. نامی، شمسی (1394)، «رویکرد سازنده‌گرایی در تربیت اخلاقی، در: محمد حسنی؛ مهین چناری؛ فاطمه وجدانی؛ نرگس سجادیه؛ سکینه سلمان ماهینی؛ ... محمدرضا سرکار آرانی، رویکردهای نوین در تربیت اخلاقی، تهران: مدرسه.
 37. ندیمی، سعدیه (‌۱۳۸۹)، تحلیل محتوای کتب دورۀ ابتدایی از نظر توجه آن به آموزش قانون‌گرایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، لرستان: دانشگاه کردستان.
 38. نژادحسن، مهدی (۱۳۹۳)، تحلیل جایگاه مؤلفه‌های تربیت شهروندی در محتوای برنامه درسی مطالعات اجتماعی پایه ششم دوره دبستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه پیام نور مرکز تهران.
 39. نیکلس، اردی؛ نیکلس، هاوارد (1377)، راهنمای عملی برنامه‌ریزی درسی، ترجمه دهقان، تهران: قدیانی.
 40. یزدانی کاشانی، فاطمه (۱۳۹۲)، شناسایی مفهوم جامعه‌پذیری در محتوای کتاب‌های اجتماعی دورۀ ابتدایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه الزهراh.
41. Altbach, P. G. (1995), Textbook, In the international Encyclopedia of Education, vol, Editors-in-Chif Torstohusen, T. Neville Postlethwaite.
42. Berkowits, M. W. (1997), “Integrating structure and content in moral education”, paper presented in developmental perspectives and approaches to character education, symposium conducted at meeting of the American educational research association, Chicago.
43. Covell. K. & Howe, R. (2001), “Moral education through this Rs: Rights, Respect and Responsibility”, Journal of moral education, Vol. 30, No. 1, pp.29-41.
44. Sanger, M., Osguthorpe, R. (2005), “Making sense of approaches to moral education”, Journal of moral education, 34 (1), pp. 57-71.
45. Starrat, R. J. (2005), Building on ethical school, London & New York: Rutledge.
46. UNESCO Asia and Pacific Regional Bureau for education(2002), Learning to be: A holistic and integrated approach to values education for human development: Core values and the valuing process for developing innovative practices for values education toward international understanding and a culture of peace, Bangkok.
47. Kohlberg, L. (1985), Resolving moral confilicts Within the Just community, From Harding, C.G.Moral Dilemmas: Philosophical and Psychological Issues in the Development of Moral Reasoning. Precedent publishing 71-99.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار