بازشناسی مؤلفه‎های شاگردپروری در عرفان اسلامی با تأکید بر منش معلمی جنید بغدادی، بایزید بسطامی و نجم‎الدین کبری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه علوم تربیتی دانشکده علوم تربیتی و روان‎شناسی دانشگاه اصفهان (نویسنده مسئول)

3 استاد گروه ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

«عرفان اسلامی» یکی از منابع غنی در فرهنگ اسلامی−ایرانی است که با رجوع به آن، می‏توان دلالت‌های ارزشمندی برای تعلیم و ‏تربیت اسلامی، بازشناسی نمود. یکی از این دلالت‌ها، «شاگردپروری» است. بسیاری از عرفای مسلمان، ضمن اهتمام به سیر و سلوک عرفانی، به پرورش شاگرد نیز التفات ویژه‌ای داشته‏اند. در این راستا، پژوهش حاضر به مطالعه احوال، اقوال و منش شاگردپروری سه عارف مشهور یعنی جنید بغدادی، بایزید بسطامی و نجم‌الدین کبری پرداخته و با بهره‌گیری از روش تحلیل مضمون، بیست و ‏چهار مؤلفۀ شاگردپروری را بازشناسی نموده است. در گام بعدی، مؤلفه‏های اولیه (خرده مضمون‌ها) در قالب دو مضمون سازمان‌دهنده (منش فردی و منش میان‌فردی) دسته‏بندی شدند و در نهایت همۀ آنها در ذیل مضمون فراگیر «منش شاگردپروری» قرار گرفتند. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که از میان مضمون‌های استنتاج شده، شش مضمون «عبودیت و بندگی خداوند، حسن خلق، تخصص و تبحر علمی، کلام نافذ و تأثیرگذار، مجاهدت در کسب علم و حفظ حرمت و شخصیت شاگردان» از بیشترین فراوانی برخوردار بوده و از مهم‌ترین ویژگی‌های معلم شاگردپرور محسوب می‏شوند. تدوین شبکه مضامین، چارچوب مفهومی از رابطه مضمون‌های شاگردپروری و الگوی «معلم شاگردپرور» از دیگر یافته‏های ‌این پژوهش به شمار می‏آید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Recognizing the Components of “Disciple-educating” in Islamic Mysticism with Emphasis on the Teacher Character of Jonaid Baghdadi, Bayazid Bastami and Najmoddin Kobra

نویسندگان [English]

  • َAtefeh Naderi 1
  • Mohammad Hossein Heidari 2
  • Seyed Aliasghar Mirbagherifard 3
1 MA of Philosophy of Education and Psychology, University of Isfahan, Iran
2 Associate Professor in Department Of Educational Sciences, Faculty of Educational Sciences and Psychology, University of Isfahan
3 Professor in Department of Persian Literature,, Isfahan University
چکیده [English]

"Islamic mysticism" is one of the rich sources in Islamic-Iranian culture, which can be used to identify valuable implications for Islamic education. One of these implications is "disciple-educating". Many Muslim mystics have paid special attention to nurturing the disciples while paying attention to mystical conducts. In this regard, the present study has examined the circumstances, sayings and character and conducts of three famous mystics, namely Jonaid Baghdadi, Bayazid Bastami and Najmoddin Kobra; and by using the method of thematic analysis, has recognized the twenty-four components of disciple-educating. In the next step, the initial components (sub-themes) were categorized into two organizing themes (individual character and interpersonal character), and finally all of them were included in the comprehensive theme of “disciple-educating manner".
The findings of this study show that among the themes extracted, the six themes of "worship and servitude to God, good character, expertise and scientific proficiency, penetrating and effective speech, struggle in acquiring knowledge, and preserving the dignity and personality of disciples" have had the highest frequency and are among the most important characteristics of a disciple-educating teacher. The development of a thematic network and a conceptual framework for the relationship among themes of disciple-educating, and the “disciple-educating model” are among other findings of this study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • KEY WORDS: disciple-educating
  • Teacher Character
  • Islamic Mysticism
  • Jonaid Baghdadi
  • Bayazid Bastami
  • Najmoddin Kobra

مراجع

1. اسفندیار، محمدرضا (1384)، آشنایان ره عشق: مجموعه مقالاتی در معرفی شانزده عارف بزرگ، تهران: مرکز نشر دانشگاهی: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
2. جامی، عبدالرحمن بن احمد (1370)، نفحات الانس من حضرات القدس، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: اطلاعات.
3. حمویه، غیاث‎الدین (1389)، مرادالمریدین، مقدمه، تصحیح و تعلیقات علی‎اصغر میرباقری‌فرد و زهره نجفی؛ زیر نظر مهدی محقق و علی‎اصغر میرباقری‌فرد، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران−دانشگاه مک گیل.
4. حیدری عبدی، احمد (1374)، «نظام تربیت در ژاپن و مقایسۀ آن با نظام تربیت در ایران»، مجله تعلیم‎وتربیت، شماره 43، ص49−86.
5. خطیب بغدادی، ابوبکر احمد بن علی (بی‎تا)، تاریخ بغداد، ج7، بیروت: دارالکتب العلمیه.
6. خلیلی، نیک محمد (1395)، نقش ارتباط مؤثر استاد و طلبه بر پیشرفت تحصیلی طلاب جامعه المصطفی العالمیهs، پایان‎نامه کارشناسی ارشد، پژوهشکده علوم اسلامی.
7. دهباشی، مهدی و سیدعلی‎اصغر میرباقری‌فرد (1388)، تاریخ تصوف (1)، تهران: سمت.
8. رادمهر، فریدالدین (1378)، جنید بغدادی (تاج العارفین): شرحی بر زندگی، افکار و آثار جنید بغدادی، تهران: روزنه.
9. رضایی، مهدی (1387)، مکتب جنیدیه؛ ریشه‎ها و اندیشه‎ها، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
10. رمضانی، فاطمه؛ محمدحسین حیدری و رضاعلی نوروزی (1396)، «معلم الهام‎بخش کیست؟ کنکاشی در سلوک و منش چهار معلم برجسته ایران در دوره معاصر»، پژوهش در مسائل تعلیم‎وتربیت اسلامی، 37(25)، ص57−77.
11. زرین‎کوب، عبدالحسین (1362)، ارزش میراث صوفیه، تهران: امیرکبیر.
12. زرین‎کوب، عبدالحسین (1367)، جستجو در تصوف ایران، تهران: چاپخانۀ سپهر.
13. زینالی خامنه، کاوه (1390)، اصول و روش‎های تربیت عرفانی در اندیشه‎های امام خمینیe، پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی.
14. سبحانی‌نژاد، مهدی و رحیمه رسولی (1388)، «تبیین جایگاه و ضرورت شاگردپروری و مؤلفه‎های آن به‌منظور اثربخش‌سازی نظام آموزش و پژوهش دانشگاهی»، مطالعات معرفتی در دانشگاه، 44، ص80−112.
15. سهلگی، محمد بن علی (1384)، النور (دفتر روشنایی: از میراث عرفانی بایزید بسطامی)، ترجمۀ محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
16. شمشیری، بابک (1385)، تعلیم و تربیت از منظر عشق و عرفان، تهران: طهوری.
17. شهید ثانی (1359)، منیه المرید فی آداب المفید و المستفید، آداب تعلیم‎وتربیت در اسلام، ترجمۀ محمدباقر حجتی، بی‎جا: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
18. صدرا، محمدباقر (1371)، مردان خدا (تحریری دیگر از تذکره الاولیاء)، بی‎جا: سلسله نشریات ما.
19. صدیق، عیسی (1354)، تاریخ فرهنگ ایران (از آغاز تا زمان حاضر)، تهران: چاپخانۀ زیبا.
20. عابدی جعفری، حسن؛ محمدسعید تسلیمی؛ ابوالحسن فقیهی و محمد شیخ‎زاده (1390)، «تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‎های کیفی»، اندیشه مدیریت راهبردی، 10، ص151−198.
21. عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم (1386)، تذکره الاولیا، بررسی، تصحیح متن، توضیحات و فهارس از محمد استعلامی، تهران: زوار.
22. غفاری هشجین، زاهد؛ کشاورزی شکری، عباس و میرزا محمدی، محمدحسن و آمرورامینی، نرگس (1391) «مؤلفه‎های اخلاق علمی و شاگردپروری در سیره علمی−آموزشی امام خمینیe»، تربیت اسلامی، شماره 15، ص65−88.
23. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1372)، المحجه البیضا فی تهذیب الاحیاء (راه روشن)، ترجمۀ محمدصادق عارف، ج6 و 5، مشهد: بنیاد پژوهش‎های اسلامی آستان قدس رضوی.
24. کبری، شیخ نجم‌الدین (1368)، فوائح الجمال و فواتح الجلال، ترجمۀ محمدباقر ساعدی خراسانی، به اهتمام حسین حیدرخانی مشتاقعلی، تهران: مروی.
25. ماستری فراهانی، محمدمهدی (1392)، بررسی آموزه‎های آداب استادی و ادب شاگردی در آثار شاخص ادب فارسی تا قرن هشتم، پایان‎نامه کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه علامه طباطبایی.
26. محسنی، منوچهر (1346)، تحقیق در احوال و آثار شیخ نجم‌الدین کبری اُویسی، تهران: شرکت سهامی چاپ و انتشارات کتب ایران.
27. محمدی، کاظم (1392)، نجم‌الدین کبری، پیر ولی تراش، کرج: انتشارات نجم کبری.
28. ملکی، حسن (1389)، تعلیم‎وتربیت اسلامی با رویکرد کلان‎نگر، تهران: عابد.
29. میرباقری‎فرد، سیدعلی‎اصغر (1391)، «عرفان عملی و نظری یا سنت اول و دوم عرفانی؟ (تأملی در مبانی تصوف و عرفان اسلامی)»، پژوهش‎های ادب عرفانی (گوهر گویا)، 2(6)، ص65−88.
30. میرزایی، خلیل (1395)، کیفی‌پژوهی: پژوهش، پژوهشگری و پژوهشنامه‌نویسی، ج2، تهران: فوژان.
31. هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1380)، کشف‎المحجوب، تصحیح ژوکوفسکی، تهران: انتشارات طهوری.
32. raina, R., (1999), “What make a teacher good?”, Education week, 34, pp.18−19.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار