تحلیل تربیتی−روان‌شناختی آرامش خانواده در پرتو مودت و رحمت با نگاهی به هرم سه بعدی نفس انسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی (ره)

چکیده

نظام خانواده از منظر اسلام بر سه رکن بنیادین ایمان و باور اصیل، عواطف و گرایش‎های پایدار و سلوک اخلاقی استوار برقرار می‎گردد. قرآن، ضمن اینکه تشکیل خانواده را یکی از نشانه‎های الهی می‎شمرد، تجلی آیات الهی در زندگی خانوادگی را محور ارکان مزبور دانسته است. این حضور الهی دست‎مایۀ اصلی حاکمیت آرامش بر فضای خانواده و زمینه‎ساز تربیت شایستۀ فرزندان است. آفرینش مرد و زن با هویت انسانی یکسان، برقراری ارتباط خاص زناشویی مابین زن و مرد با انگیزۀ نیل به آرامش، ایجاد مودت و رحمت مابین زوجین در آستانۀ ازدواج در راستای تدوام بخشیدن به زندگی آرمانی خانوادگی سرشار از آرامش و فراخواندن اهل تفکر به اندیشیدن در خصوص نظام خانواده، از مرحلۀ تشکیل تا بالندگی و گسترش آن به مثابۀ یکی از آیات الهی، موارد چهارگانه‎ای هستند که خداوند با بیان آنها پرتوی از حضور خویش را ترسیم فرموده است. مقالۀ پیش رو در صدد است با تکیه بر رهنمودهای قرآن و اهل‌بیتb و با روش اکتشافی، به استناد منابع موجود، از جمله با اشاره به نظریۀ «هرم سه بعدی روان انسان» نشان دهد که دو صفت شخصیت مودت و رحمت پشتوانۀ نیرومندی برای ایجاد و نهادینه‌سازی آرامش و فراهم‎آوری زمینه و شرایط برای تربیت فرزندان در زندگی خانوادگی به‌شمار می‎روند. پیرو چنین تحلیلی، نگرش قرآن در رابطه با جایگاه مودت و رحمت به‌مثابۀ دو نمونه از تجلیات الهی و نقش آنها در گسترش آرامش به ساحت‎های بینشی، گرایشی و رفتاری اعضای خانواده تبیین می‎گردد تا هر پژوهشگری در تحقیقات بعدی فراتر از تحقیق حاضر، از اصول برگرفته از این تحلیل برای مشاورۀ خانواده از منظر اسلام بهره‌برداری کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Educational Psychological Analysis of Tranquility in the Family Life Under the Light of Mawadda (Affection) and Rahma (Compassion)

نویسنده [English]

  • S. Ahmad Rahnamaei
faculty member
چکیده [English]

Family life from Islamic point of view is established upon three pillars: novel faith, steady morality and firm affections. The Qur’an, considering the family system as one of Divine Signs, regards the manifestation of the Allah signs in family life as the key excel of these three pillars. This divine manifestation is the main instrument for the creation of tranquility over the family atmosphere and lays the groundwork for the appropriate and qualified upbringing of children. Creating a man and a woman with the same human identity, establishing a special marital relationship for them to achieve tranquility, creating affection and compassion between couples on the threshold of marriage to continue an ideal family life full of tranquility, and calling people who think to think of the family system, from the stage of creation to its growth and his develpment as one of the divine signs, these are four things that Allah has drawn a ray of His presence by expressing them. Relying on the guidelines of the Qur’an and Ahl al-Bayt (a) and using the exploratory method, refering to the available sources, including the ‘three-dimensional pyramid of the human psyche’ theory, the present paper aims to show that the two personality traits, affection and compassion, are considered as a strong support for creating and institutionalization of tranquility and providing conditions for raising children in family life. Following such an analysis, the approach of the Qur’an to the place of affection and compassion as two examples of divine manifestations and their role in spreading tranquility to the field of family members’ insight, attitude, and behavior is explained so that, in his next research, every researcher, beyond the current study, can use the principles derived from this analysis for family counseling from the perspective of Islam.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divine manifestations
  • personality traits
  • mawadda (affection)
  • rahma (compassion)
  • family as a sign of Allah
  • tranquility as a foundation of education
  • three-dimensional pyramid of the human soul
1. ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران (1395)، شاخصهای خانوادۀ مطلوب از دیدگاه اسلام،‎ قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
2. ابن‌اثیر جزری، مبارک‌بن‌محمد (1367)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق و تصحیح محمود محمد طناحى، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
3. ابن‌بابویه، محمدبن‌على (1378ق)، عیون أخبار الرضاj، تحقیق و تصحیح مهدی لاجوردی، ‏تهران: نشر جهان.
4. ابن بابویه، محمد بن على (1413 ق)، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: غفارى، على اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
5. ابن‌طاووس، على‌بن‌موسى (1380)، ادب حضور (ترجمه فلاح السائل)، ایران−قم: انتشارات انصارى.
6. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (‏1414ق)، لسان العرب، تحقیق و تصحیح: جمال الدین میردامادى، بیروت: ‏دار صادر، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
7. برک، لورا ای (1381)، روانشناسی رشد (از لقاح تا کودکی)، ترجمۀ یحیی سید محمدی، تهران: نشر ارسباران.
8. بروجردى، آقاحسین (1386)، جامع أحادیث الشیعه، تحقیق و تصحیح جمعى از محققان، تهران: انتشارات فرهنگ سبز.
9. بستانی، فؤاد افرام (1375)، فرهنگ ابجدی، ترجمۀ مهیار، رضا، تهران: انتشارات اسلامی.
10. پاینده، ابوالقاسم (1382)، نهج الفصاحه (مجموعه کلمات قصار حضرت رسولn)، تهران: دنیاى دانش.
11. حسینی زبیدی، محمدمرتضى (1414ق)، ‏تاج العروس من جواهر القاموس، محقق/ مصحح: على هلالى و على سیرى، بیروت: دارالفکر.
12. راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، تصحیح: صفوان عدنان داوودى، بیروت−دمشق: دار القلم−الدار الشامیه.
13. راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد (1374)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ترجمه خسروی حسینی، غلامرضا، تهران: انتشارات مرتضوی.
14. شعیری، محمدبن‌محمد (بی‎تا)، جامع الأخبار، نجف: مطبعه حیدریه.
15. طباطبایى، محمدحسین (1371)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: اسماعیلیان.
16. طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد (1375)، مجمع البحرین، تحقیق و تصحیح احمد حسینى اشکورى، تهران:‏ مرتضوى‏.
17. طوسی، اسدالله (1391)، همسران شایسته، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
18. فیست، جس و فیست گریگوری جی (1386)، نظریههای شخصیت، ترجمۀ یحیی سیدمحمدی، تهران: نشر روان.
19. فیض کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى (1415ق)، تفسیر الصافی، تحقیق و تصحیح حسین اعلمى، تهران: مکتبه الصدر.
20. قرشى بنایى، على‌اکبر (1412ق)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
21. قمی مشهدی، محمدبن‌محمدرضا (1368)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق و تصحیح حسین درگاهى، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، سازمان چاپ و انتشارات.
22. گروه مؤلفان (1374)، روانشناسی رشد با نگرش به منابع اسلامی، ج1، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‎ها (سمت).
23. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، ‏بحارالأنوار، تحقیق و تصحیح جمعی از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
24. مصباح یزدی، محمد تقی (1397)، سخنرانی "فقط برای خدا"، پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مصباح یزدی، شمارۀ 8068.
25. ورام بن أبی‌فراس، مسعودبن‌عیسى (1369)،‏ مجموعه ورّام، آداب و اخلاق در اسلام، ترجمه تنبیه الخواطر، ترجمۀ محمدرضا عطایى، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى.