بررسی میزان توجه به مؤلفه‎های هویت ملی و دینی در کتاب‎های فارسی دورۀ ابتدایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه آموزش علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی درسی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

چکیده

هدف: پژوهش حاضر باهدف بررسی میزان توجه به مؤلفه‎های هویت ملی و دینی در کتاب‎های فارسی دورۀ ابتدایی صورت‎گرفته است.
روش: به همین منظور از روش تحلیل محتوای کمی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش شامل محتوای تمامی کتاب‎های فارسی خوانداری دورۀ ابتدایی در سال تحصیلی 1402−1403 از پایه اول تا ششم بوده که تمامی حجم جامعه مورد بررسی قرار گرفتند. ابزار پژوهش، سیاهه تحلیل محتوای مؤلفه‎های هویت ملی و دینی است که پیش‎ازاین پژوهش توسط صانعی مهر و رزم‎آزما تنظیم شده است و روایی آن از طریق روایی محتوایی و پایایی آن از طریق روش اسکات با 30/81 درصد مجدد محاسبه شد. تجزیه‎وتحلیل داده با آمار توصیفی و روش آنتروپی شانون انجام شد. یافته‌ها: نتایج این پژوهش نشان می‎دهد، مؤلفه‎های هویت ملی بیشتر از هویت دینی دیده شده‎اند؛ از میان مؤلفه‎های فرعی هویت ملی، هویت اجتماعی و هویت فرهنگی بیشترین میزان توجه و هویت سیاسی کمترین میزان توجه را به خود اختصاص داده‎اند. از میان مؤلفه‎های فرعی هویت دینی نیز بیشترین میزان توجه به ارزش‎ها و هنجارهای مذهبی و کمترین میزان توجه به سیره زندگی مبتنی بر دین است. همچنین بیشترین کاربرد مؤلفه هویت ملی، در متن کتاب‎های فارسی و کمترین میزان استفاده در پرسش‎ها؛ و بیشترین کاربرد مؤلفه هویت دینی در متن و کمترین میزان استفاده در تصاویر بوده است. هویت دینی بنا بر دلایلی متعدد تاریخی و عناصری مانند مذهب، تدین، معنویت جز پایدار هویت ایرانیان محسوب می‎شود و نباید پرورش هویت ملی و دینی در دانش‎آموزان از یکدیگر جدا باشد. نتایج نشان می‎دهد هویت ملی بیشتر مورد توجه بوده است و در کتاب های درسی از پرداختن به هویت دینی دانش‎آموزان غفلت شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Investigating the level of attention paid to the components of national and religious identity in Persian books of the elementary school

نویسندگان [English]

  • Katayoon Hamidizadeh 1
  • Fatemeh Sadat Joneid 2
1 Educational sciences, Farhangian university .Tehran. Iran
2 Master's student in Curriculum, Arak University, Iran
چکیده [English]

The present study aims to investigate the level of attention paid to the components of national and religious identity in Persian books of the elementary school. For this purpose, quantitative content analysis method has been used. The statistical population of the research included the content of all the Persian reading books of the primary course in the academic year 2023-2024 from the first to the sixth grade, and the entire population was examined. The tool of the research is the content analysis list of national and religious identity components, which was prepared by Sanei Mehr and Razmazma before this research, and its validity was recalculated through content validity and its reliability through Scott's method with 81.30%. Data analysis was done with descriptive statistics and Shannon's entropy method. The results of this research show that the components of national identity have been seen more than religious identity; Among the sub-components of national identity, social identity and cultural identity have received the most attention and political identity has received the least attention. Among the sub-components of religious identity, the greatest amount of attention is paid to religious values and norms and the least amount of attention is given to the way of life based on religion. Also, the most use of the national identity component in the text of Persian books and the least amount of use in questions; And the religious identity component has been used the most in the text and the least in the images. . The results show that the national identity has been given more attention and the religious identity of the students has been neglected in the textbooks.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: national identity
  • religious identity
  • elementary school
  • content analysis
  • Persian books

مراجع

  1. اسکات، ویلیام (1391)، تئوری حسابداری مالی، ترجمه: علی پارسائیان. انشارات ترمه، تهران.
  2. اکبری، حسین (1396)، «رابطۀ مصرف رسانه‎های داخلی و خارجی با هویت ملی جوانان»، فصلنامه رسانه و فرهنگ، 7 (3)، ص1−
  3. امین، سیدحسین (1384)، «نقش شعر کلاسیک فارسی بر هویت ملی»، ادبیات و زبان‎ها، (94)، ص8−
  4. بشریه، حسین (1381)، عقل در سیاست، تهران: مؤسسه پژوهش نگاه معاصر.
  5. برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران (1391).
  6. پرنوره، علی و حمید هوشنگی (1398)، «بررسی ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﺑﻌﺪ دﯾﻨﯽ ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ، راﻫﺒﺮدﻫﺎ و راﻫﮑﺎرﻫﺎ»، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻠﯽ، 20 (3)، ص17−
  7. حسنی‎فر، عبد الرحمان و مجید عباس‎زاده مرزبالی (1399)، «مؤلفه‎های شکل‎دهندۀ هویت ملی ایران در فرایند تاریخی»، فصلنامه جامعه‎پژوهی فرهنگی، 11 (5)، ص31−
  8. حمیدی، سمیه (1397)، واکاوی سویه‎های هویتی در کتاب درسی (تحلیل محتوای کتاب فارسی پایه اول ابتدایی)، سومین همایش ملی زبان، ادبیات و بازشناسی مشاهیر و مفاخر، دانشگاه پیام نور تربت حیدریه.
  9. خامنه‎ای، سیدعلی (1388)، سخنرانی مقام معظم رهبری در جمع دانشگاهیان سمنان در تاریخ 18/8/85، در اداره کل امور فرهنگی ایرانیان.
  10. داودی، محمد (1399)، «تبیین مبانی دین‎شناختی تربیت دینی و دلالت‎های آن»، فصلنامه علمی تربیت اسلامی، 15 (34)، ص136−
  11. داوی اردکانی، رضا (1386)، «ایرانیان سرچشمه خودآگاهی غرب»، روزنامه هم میهن، 2/4/1386.
  12. رجایی، فرهنگ (1382)، «مشکله هویت ایرانیان امروز»، نشر نی، تهران.
  13. رﻫﺒﺮ ﻗﺎﺿﯽ، محمودرضا؛ عباس ﺣﺎﺗﻤﯽ و امین ﻋﺒﺎﺳﯽ (1397)، «راﺑﻄﻪ ﺷﺒﮑﻪﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺠﺎزی و دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﻫﻮﯾﺖ‌ﻫﺎی ﺟﻤﻌﯽ (ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﻫﻮﯾﺖ دﯾﻨﯽ، ﻣﻠﯽ و ﻣﺪرن)»، ﻣﺠﻠﺲ و راﻫﺒﺮد، 25 (95)، ص33−
  14. زاوﯾﻪ، سعید و سیده مهدیه ﻋﺰﯾﺰی (1392)، «ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﮐﺘﺎبﻫﺎی درﺳﯽ و راﺑﻄﻪ آن ﺑﺎ ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ و دﯾﻨﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺘﺎ‌بﻫﺎی اول و دوم دﺑﺴﺘﺎن»، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻠﯽ، (4)، ص140−
  15. سلیمان‌نژاد، محمد، محسن نیازی، الهام شفایی مقدم و علی فرهادیان (1401)، «طراحی الگوی مؤلفه‌های هویت ملی در ایران»، فصلنامۀ جامعه‌پژوهی فرهنگی، 13 (1)، ص57−
  16. شارع‌پور، محمود (1394)، جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
  17. شمشیری، بابک (1387)، درآمدی بر هویت ملی، چاپ اول، شیراز: انتشارات نوید شیراز.
  18. ﺷﯿﺨﺎوﻧﺪی، داور (1380)، ﺗﮑﻮﯾﻦ و ﺗﻨﻔﯿﺬ ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ، ج2، ﺗﻬﺮان: ﻣﺮﮐﺰ ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼم و اﯾﺮان.
  19. صانعی‌مهر، زهره و پری رزم‌آزما (1399)، «تحلیل محتوای کتاب‎های مطالعات اجتماعی مقطع ابتدایی از نظر میزان توجه به هویت ملی و هویت دینی»، علوم تربیتی از دیدگاه اسلام، 8 (15)، ص241−
  20. صیدخانی، مریم؛ یارمحمد قاسمی و فاطمه هواس‌بیگی (1399)، «بازنمایی مؤلفه‌های هویت ملی بعد ایرانیت و اسلامیت در کتاب های درسی فارسی بخوانیم و بنویسیم دوره آموزش ابتدایی»، دو فصلنامه نظریه و عمل در برنامه درسی، 8 (16)، ص301−
  21. عبادی، فاطمه؛ مرتضی منادی، ملوک خادمی و علیرضا کیامنش (1397)، «تحلیل محتوای کتاب‌های دین و زندگی دوره متوسطه با تأکید بر شاخص‌های تربیتی در برنامه درسی ملی»، فصلنامه تعلیم و تربیت، (34) 135، ص101−
  22. فکوهی، ناصر (1381)، «شکل‌گیری هویتی و الگوهای محلی و ملی و جهانی (مطالعه موردی لرستان)»، مجله جامعه‌شناسی ایران، (4)، ص127−
  23. ﻓﯿﺎض، ایراندخت و فریبا اﯾﻤﺎن ﻗﻮﺷﭽﯽ (1389)، «ﺑﺮرﺳﯽ ﻧﻤﺎدﻫﺎی ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ در ﮐﺘﺎبﻫﺎی درﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ و ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دوره ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎی ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ، ﺗﺠﺮﺑﯽ و رﯾﺎﺿﯽ ﻓﯿﺰﯾﮏ در ﺳﺎل ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ 1388−1389»، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ روانﺷﻨﺎﺳﯽ ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ، 6 (17)، ص29−
  24. فولادیان، مجید؛ حسن رضایی بحر آبادی و محسن سوهانیان حقیقی (1399)، «بررسی تحولات هویت جوانان ایرانی (1353−1394)»، فصلنامۀ مطالعات فرهنگ−ارتباطات، 21 (49)، ص147−
  25. قنبری برزیان، علی و رضا همتی (1394)، «هویت دینی در جامعه ایرانی، مرور نظامند مطالعات انجام شده (1380−1392)»، فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی، 26 (59)، ص117−
  26. گوتکف جرالد ال (1387)، مکاتب فلسفی و آرای تربیتی، ترجمه محمدجعفر پاک‌سرشت، تهران: سمت.
  27. گیدنز، آنتونی (1397)، جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
  28. محمدی، مهدی؛ فرشته صفری و رضا جعفری هرندی (1397)، «جایگاه هویت ملی در کتاب‎های درسی دوره ابتدایی ایران»، پاسداری فرهنگی انقلاب اسلامی، 8 (17)، ص1−‎
  29. مرادی، فاطمه؛ زهرا حمیدی و نسرین داوودنیا (1399)، «بررسی و تحلیل مؤلفه‎های فرهنگ ایرانی−اسلامی در کتب فارسی خوانداری پایه‎های اول تا ششم ابتدایی»، پژوهش در آموزش زبان و ادبیات فارسی، 4 (2)، ص78−
  30. معروفی، یحیی و صادق پناهی توانا (1392)، «کتاب‌های ادبیات فارسی دوره متوسطه و بازنمایی مؤلفه‌های هویت ملی (دیدگاه دبیران)»، فصلنامه مطالعات ملی، 14 (55)، ص107−
  31. ﻣﻌﺮوﻓﯽ، یحیی و صادق ﭘﻨﺎﻫﯽﺗﻮاﻧﺎ (1393)، «ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ−ﻣﺬﻫﺒﯽ در ﻣﺤﺘﻮای ﮐﺘﺎبﻫﺎی ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرﺳﯽ دوره ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ»، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ، 120، ص83−
  32. مقصودی، مجتبی و سیمین حاجی‌پور (1395)، «تحلیل توسعه سیاسی در ایران از منظر الگوی هویتی»، فصلنامه مطالعات ملی، 68 (4)، ص19−
  33. مهرمحمدی، غلامرضا (1394)، روش تحلیل تحتوا (راهنمای عملی تحقیق)، انتشارت دانش نگار، تهران.
  34. ﻧﺠﺎر ﻧﻬﺎوﻧﺪی، مریم و مژده ﻗﺮﺑﺎﻧﻌﻠﯽزاده (1393)، «ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ در ﮐﺘﺐ درﺳﯽ (ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ)»، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﺗﺮﺑﯿﺘﯽ، 29، ص79−
  35. ﻫﺎﺷﻤﯽ، سیدضیا و مژده ﻗﺮﺑﺎﻧﻌﻠﯽزاده (1393)، «ﻫﻮﯾﺖ ﻣﻠﯽ در ﮐﺘﺐ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دوره اﺑﺘﺪاﯾﯽ»، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﻠﯽ، 15 (4)، ص49−
  36. Habib Q. M; Saeeda, S. (2019). Discursive Construction of Pakistan's National Identity through Curriculum Textbook Discourses in a Pakistani School in Dubai, the United Arab Emirates. British Educational Research Journal. 45 (2), 275−
  37. Huth, K., Brown, R. & Usher, W. (2021). The use of story to teach religious education in the early years of primary school: a systematic review of the literature. j. educ. (69), 253–272.
  38. Koross, R. (2012). National identity and unity in Kiswahili textbooks for secondary school students in Kenya: A content analysis. Journal of Emerging Trends in Educational Research and Policy Studies (JETERAPS), 3(4), 544−
  39. Shnirelman, V. A. (2011). From social classes to ethnicities: Ethnocentric views in history textbooks in post−Soviet Russia. Journal of Eurasian Studies, 2(2), 125−
  40. Spieberger, S., Ungersböck, M. (2005), National Identity, Internationale Betriebswirtschaft, International Identity Seminar.
  41. Unstad, L. & Fjørtoft. H. (2021). Disciplinary literacy in religious education: the role and relevance of reading, British Journal of Religious Education, 43(4), 434−442.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار